ابراء مهریه چیست و چگونه انجام می‌ شود؟

ابراء مهریه یعنی زوجه با یک سند عادی یا تنظیم‌شده در دفترخانه، زوج را از پرداخت مهریه عهدشده در سند ازدواج مبرا می‌کند؛ یعنی زوج از پرداخت مهریه معاف می‌شود و دیگر تعهدی نسبت به آن ندارد. اما سند ابراء مهریه شرایطی دارد که اگر آن شرایط رعایت نشوند، سند از نظر قانونی وجاهتی نخواهد داشت. در این مطلب، به شرایط قانونی ابراء مهریه خواهیم پرداخت و امکان رجوع یا ابطال آن را نیز بررسی خواهیم کرد.

تعریف اصطلاح ابراء مهریه

ابراء یا برائت ذمه، اصطلاحی است که در خصوص دیون و تعهدات مالی مطرح می‌شود. قانونا، تعهدات و دیون باید توسط متعهد علیه یا مدیون، اجرا و ادا شوند؛ چرا که در غیر این صورت برای فرد تبعات حقوقی در پی خواهد داشت. این تبعات تا زمانی که دین ادا شود یا داین (طلبکار) مدیون (بدهکار) را ابراء نماید ادامه خواهد داشت.

ابراء یا بری‌الذمه کردن یعنی رهایی متعهد یا مدیون از هر گونه تعهد مالی یا پرداخت دین. این بری کردن از طرف داین رخ می‌دهد. به این شکل که داین بالغ، با رضایت خاطر و در صحت کامل عقل، مدیون یا متعهد را از انجام تعهدات مالی یا پرداخت دیون معاف می‌کند. به نحوی که گویی از ابتدا، دینی در کار نبوده. بنابراین ابراء مهریه یعنی زوجه بالغ در صحت کامل عقل و از روی اختیار و رضایت، زوج را از طریق یک سند عادی یا رسمی از پرداخت مهریه معاف کند.

شرایط ابراء نمودن مهریه

همانطور که گفتیم ابراء مهریه یک تصمیمی است که راه برگشت ندارد بنابراین طبیعتا قانون‌گذار برای آنکه مطمئن شود این تصمیم در شرایط درستی گرفته شده، تمهیداتی اندیشیده. شرایط ابراء مهریه عبارتند از:

• واجد اهلیت بودنابراء کننده: منظور از اهلیت، عقل داشتن، بالغ بودن و رشد زوجه است. (اهلیت مدیون یا متعهد، یعنی فرد مبرا شده اهمیتی ندارد.)
• قصد و رضایت ابراءکننده: زوجه باید ابراء را از روی رضایت و بدون اکراه و به قصد رها کردن و خلاصی مرد از پرداخت مهریه انجام دهد.
• مشروع بودن جهت و معین بودن موضوع ابراء: هنگام تنظیم سند رسمی یا عادی باید موضوعابراء یعنی معافیت مرد از پرداخت مهریه، به همراه میزان و نوع مهریه مشخص و معین شود و هدف از این تصمیم، هدفی بر خلاف شرع و قانون نباشد.

مدارک لازم برای ابراء مهریه

برای انجام ابرا کردن مهریه باید مدارک زیر را تهیه کنید:

• اصل سند ازدواج
• کارت ملی و شناسنامه

ابراء کردن مهریه چگونه انجام می‌ شود؟

نحوه ابراء مهریه به این صورت است که زوجه (با داشتن شرایط لازم ذکرشده) طی یک سند عادی دست‌نویس یا از طریق تنظیم یک سند رسمی در دفترخانه، صریحا ذکر می‌کند که زوج را از پرداخت مهریه، بری‌الذمه کرده. همانطور که پیش‌تر هم گفتیم، پس از ابراء مهریه، زوجه هیچ‌گونه حقی نسبت به مهریه ندارد و زوج هم هیچ تعهدی به پرداخت نخواهد داشت.

نمونه متن ابراء مهریه

در ادامه آشنایی با چگونگی ابرا مهریه به صورت دستنویس، متنی را برای نمونه می‌بینید:

اینجانب…… فرزند …… به کد ملی …….. در مورخ …./…./…. در دفترخانه شماره …. به آدرس ……… با میزان مهریه ……………. به عقد نکاح دائم جناب آقای……………… فرزند ……….. در آمدم و اکنون، به موجب این سند عادی و در حضور دو شاهد، در صحت عقل و با اختیار و رضایت خود، تمام مهریه خود را به جناب آقای …….. ابراء نموده و ایشان را از پرداخت کلیه مهریه مندرج در سند نکاحیه شماره ……….. بری الذمه می‌نمایم.

امضای شاهد اول……… امضای شاهد دوم……… امضای زوجه……… امضای زوج………

آیا ابراء مهریه قابل رجوع است؟

در مورد امکان برگرداندن مهریه ابرا شده باید بگوییم به طور کلی، قانون‌گذار، رجوع از ابراء نسبت به دیون و تعهدات مالی، اعم از مهریه یا قرض را ممکن نمی‌داند. بنابراین، چنانچه زوجه، طرف مقابل را بری‌الذمه کرده باشد، به هیچ عنوان نمی‌تواند از تصمیمش بازگردد و نسبت به مطالبه و اجرای مهریه ادعایی قابل اعتنایی داشته باشد.

فرق بخشیدن مهریه با ابراء

تفاوت بذل و بخشش مهریه و ابراء در نحوه و شرایط بخشیدن یک حق است. در ابراء، دائن (صاحب حق) با بری کردن بدهکار (فرد مقابل) از دین، حق خود را ساقط می‌کند، اما در بخشش مهریه (بذل مهریه)، دائن از حق خود چشم‌پوشی کرده و آن را به تملک دیگری درمی‌آورد، که در ماده ۸۰۶ قانون مدنی به آن اشاره شده است.

به زبان ساده، بخشش طلب نیاز به قبول طرف مقابل دارد و صاحب حق می‌تواند از آن رجوع کند. اما در ابراء، پس از تنظیم و امضای سند ابراء توسط صاحب حق، امکان باز پس‌گیری آن وجود ندارد و حق بخشیده شده بدون امکان رجوع باقی می‌ماند.

بنابراین، ابراء و بخشش مهریه از نظر مفهوم و عملکرد تفاوت‌های ظریفی دارند. این تفاوت‌ها بیشتر در نوع قانون، شرایط انجام و امکان یا عدم امکان رجوع به حق بخشیده شده خود را نشان می‌دهند.

ابراء کردن مهریه با سند عادی و یا رسمی

ابراء مهریه با وجود حساسیتی که دارد اما چندان پیچیده نیست. در واقع ابراء مهریه به دو شکل انجام می‌شود:

• ابراء مهریه با سند عادی (دست نویس): ابراء مهریه با سند عادی یعنی زوج و زوجه با یک دست نوشته و در صورت امکان در حضور شهود، سندی مبنی بر ابراء مهریه تهیه می‌کنند. در این سند، علاوه بر مشخصات هویتی طرفین (ابراء کننده و ابراء شونده)، میزان مهریه، نوع آن و شماره سند نکاحیه مرقوم می‌شود. همچنین در این سند باید به اختیار و رضایت و در صحت عقل، رشد و بالغ بودن زوجه نیز اشاره کرد و در نهایت زوج را از پرداخت تمام یا بخشی از مهریه مندرج در سند ازدواج، مبرا ساخت. بدیهی است در صورتی که سند در حضور شهود نوشته می‌شود، آن‌ها نیز با ذکر تاریخ، سند دست‌نویس را امضا می‌کنند.
• ابراء مهریه با سند رسمی در دفترخانه (محکمترین سند برای بخشش مهریه): در این حالت، طرفین (زوج و زوجه) با همراه داشتن مدارک لازم (مدارک هویتی و سند ازدواج) به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه می‌کنند و پس از پرداخت هزینه تنظیم سند رسمیابراء مهریه و گرفتن امضای زوجه، عملیات ابراء مهریه را انجام می‌دهند و سند رسمی آن را دریافت می‌کنند.

مطالبه مجدد مهریه با وجود تنظیم سند عادی ابراء

گاهی علیرغم پرداخت مهریه و دریافت رسید و حتی سند صلح ممکن است زوجه مجددا مهریه را از طریق دفاتر ثبتی به اجرا گذاشته و اموال زوج را توقیف کند. با اینکه عجیب به نظر می‌رسد اما واقعا مواردی وجود داشته که مثلا زوجه مهریه را صلح کرده و با وجود سند صلح باز هم از طریق اجرای ثبت، اموال زوج را برای مهریه توقیف کرده. بنابراین اشخاصی که پیش از طرح دعوا قصد دارند مهریه همسرشان را بپردازند، برای پیشگیری از وقوع چنین اتفاقی باید پرداخت مهریه را به صورت رسمی به ثبت برسانند. چرا که صرف تنظیم سند عادی با امضای طرفین و حتی امضای شهود، برای اجرای ثبت کافی نیست؛ ادارات ثبت اسناد رسمی همانطور که از نامشان هم پیداست، تنها اسناد رسمی را به عنوان سند پرداخت مهریه به رسمیت می‌شناسند. بنابراین توصیه می‌کنیم در صورت پرداخت مهریه، سند ابراء را به صورت رسمی از دفاتر ثبتی بگیرید (حتی اقرار به پرداخت مهریه هم کافی است). در غیر این صورت اگر زوجه مجددا مهریه را به اجرا بگذارد، شما باید سند عادی را به تنفیذ (تایید) دادگاه برسانید و ثابت کنید که مهریه را پرداخت کرده‌اید‌. دادگاه سند عادی را بررسی می‌کند و چنانچه اعتبار سند احراز شود، جلوی اجرای مهریه گرفته می‌شود.

نمونه پرونده مطالبه مهریه با وجود ابراء آن

در این پرونده، زوج پس از پرداخت مهریه به زوجه، یک سند صلح عادی تنظیم کرد اما این سند به صورت رسمی ثبت نشد. زوجه برای توقیف اموال شوهر برای مهریه به اداره ثبت اسناد مراجعه و اموال او را توقیف کرده. به دلیل عدم وجود سند رسمی، پیگیری‌ها در اداره ثبت به نتیجه نرسید و پرونده به دادگاه ارجاع داده شد. در نهایت، دادگاه ظرف ۲ ماه جلسه رسیدگی برگزار و حکم تنفیذ سند صلح را صادر کرد و اموال توقیف‌شده آزاد شد. نکات مهم این پرونده عبارتند از:

• ضرورت تنظیم سند رسمی برای ابرا و بخشش مهریه
• عدم اعتبار دست ‌نوشته‌های عادی در اداره ثبت اسناد رسمی
• امکان تنفیذ دست نوشته ابرا یا صلح مهریه در دادگاه

توجه: برای جلوگیری از مشکلات مشابه، توصیه می‌شود که قراردادهای مربوط به مهریه به صورت رسمی ثبت شوند.

ابراء مهریه در هنگام طلاق

این فرآیند معمولاً برای گرفتن حکم طلاق از طرف زوجه انجام می‌شود. اغلب ابراء مهریه در دفاتر اسناد رسمی ثبت می‌شود تا از صحت و اطمینان اسناد اطمینان حاصل شود. در برخی موارد، اسناد عادی توسط زوجین تهیه می‌شود که در آن زوجه از حق مهریه خود صرف‌نظر می‌کند. این جلسات ممکن است شامل توافقات مربوط به طلاق نیز باشد و تعهدات زوج ثبت شود.

البته در برخی موارد، زوجه قصد جدایی ندارد و اسناد فقط برای ابراء مهریه تنظیم می‌شود. این اسناد عادی در مواردی که ابراء مهریه با یا بدون حق طلاق باشد نیز مورد قبول قرار می‌گیرند.

بخشش مهریه در قبال طلاق می‌تواند در دفاتر اسناد رسمی با روش‌های مختلفی انجام شود. برای کاهش هزینه‌های تنظیم اسناد، اقرارنامه‌های مربوط به این فرآیند تهیه می‌شود. این اقرارنامه‌ها همانند اسناد رسمی اعتبار دارند و در دادگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. گاهی این اقرارنامه‌ها خارج از دفاتر اسناد رسمی نیز تنظیم می‌شوند و تعهدات طرفین در مورد بخشش مهریه در آن‌ها ثبت می‌شود. در ادامه یک نمونه متن اقرار نامه ابرا مهریه را مشاهده می‌کنید.

متن اقرار نامه ابرا مهریه

اینجانب ……………. فرزند ……………. دارنده شماره شناسنامه ……………. صادره از ……………. متولد ……………. به شماره ملی ……………. ساکن ……………. شماره تماس ……………. در تاریخ ……………. در نهایت صحت عقل و دماغ و با قصد و رضا و میل و اراده و اختیار کامل اقرار و اعلام صریح و صحیح و شرعی و قانونی می‌نمایم که تمامی مهریه خود را که عبارت است از یک جلد کلام اله مجید بانضمام ………………………….. موضوع قباله نکاحیه ثبت شده تحت شماره ……………. مورخ ……………. دفتر ازدواج شماره ……………. بوده است را ابراء نموده و همسرم آقای ……………. فرزند ……………. دارنده شناسنامه شماره ……………. صادره از ……………. متولد ……………. به شماره ملی ……………. ساکن ……………. شماره تماس ……………. به دلیل بری شدن از بابت مهریه هیچ دینی به اینجانب ندارد و هرگونه ادعا و اعتراض بعدی و احتمالی خود را ولو بعنوان تضرر و غیره از خود سلب و ساقط می‌نمایم.

ابراء مهریه در طلاق توافقی

ابرا مهریه در طلاق توافقی به معنای آن است که زن با توافق با شوهر خود، همه یا بخشی از مهریه را به او می‌بخشد. این اقدام ممکن است به دلایل مختلفی مانند حفظ آرامش خانواده، آسان‌تر کردن روند طلاق، یا رسیدن به اهداف دیگر انجام شود. در واقع، ابرا مهریه در این نوع طلاق یک عمل اختیاری و ارادی از سوی زن است که به منزله بخشیدن آن به شوهر تلقی می‌شود.

نکته مهم این است که این اقدام زن، بدون توجه به موافقت یا مخالفت شوهر انجام می‌شود. به عبارت دیگر، زن می‌تواند با اراده خود مهریه را ابرا کند، حتی اگر شوهر تمایلی به این امر نداشته باشد. این موضوع نشان‌دهنده استقلال و اختیار زن در چنین مواقعی است و قدرت تصمیم‌گیری او را به رسمیت می‌شناسد.

هزینه ابراء کردن مهریه

برای ثبت ابرا مهریه در دفترخانه، روش‌های مختلفی وجود دارد. یکی از این روش‌ها تنظیم اقرارنامه است که در دادگاه خانواده نیز اعتبار دارد. اقرارنامه ابرا مهریه می‌تواند خارج از دفاتر اسناد رسمی نیز تنظیم شود و شامل تمام تعهدات طرفین باشد. در این حالت، هزینه پرداختی به دفترخانه کاهش می‌یابد. اگر ابرا مهریه به صورت سند رسمی در دفترخانه ثبت شود، هزینه آن بر اساس تعرفه دفاتر اسناد رسمی تعیین می‌شود. این تعرفه هر سال توسط قوه قضاییه اعلام می‌شود و معمولاً افزایش می‌یابد. همچنین، اگر مبلغ مهریه در سند ذکر شود، هزینه ثبت آن متفاوت خواهد بود. به طور کلی، هرچه میزان مهریه بیشتر باشد، هزینه ثبت ابرا آن نیز بیشتر خواهد شد.

در نتیجه، زوجین می‌توانند برای کاهش هزینه ابرا مهریه، از روش تنظیم اقرارنامه استفاده کنند یا در مورد پرداخت هزینه محضر به توافق برسند.

ضرورت اجازه پدر هنگام ابراء مهریه

برای ابراء یا هبه، نیاز به اجازه پدر زوجه نیست. در برخی از دفاتر اسناد رسمی، برای بخشش مهریه اجازه پدر زوجه را الزامی می‌دانند که این امر پشتوانه قانونی ندارد و صرفاً به منظور حفظ منافع زوجه انجام می‌شود. اما قانون چنین الزامی را مقرر نکرده است.

فریب در ابراء مهریه

فریب در ابرا مهریه زمانی رخ می‌دهد که مرد یا همسر با ارائه وعده‌های مختلف، زن را به بخشش مهریه ترغیب می‌کنند، اما پس از ثبت ابراء مهریه، تعهدات خود را انجام نمی‌دهند. در چنین شرایطی، زن می‌تواند با ارائه مدارک لازم و مراجعه به مراکز قانونی، حق خود را مطالبه کند. اگر ابراء مهریه با تنظیم سند رسمی و ثبت آن با امضای شاهدان یا رضایت پدر زوجه انجام شده باشد، امکان بازگشت به دلیل فریب کاهش می‌یابد و بازخواست قانونی ممکن است ناممکن باشد.

ابطال سند رسمی ابراء مهریه

قانون‌گذار، امکان ابطال اسناد رسمی را در قانون پیش‌بینی کرده و ابطال سند رسمی ابراء مهریه نیز از این قاعده مستثنی نیست. ابطال سند رسمی ابراء مهریه در دو حالت ممکن است:

• اثبات جعلی بودن سند تنظیم‌شده
• اثبات اینکه زوجه هنگام تنظیم سند ابراء از شرایط لازم (مثلا از اهلیت قانونی یعنی رضایت، اختیار، عقل و بلوغ کافی) برخوردار نبوده.

طرح دعوای ابطال ابرا مهریه

اگر شرایط مورد نیاز برای ابطال ابرا مهریه وجود داشته باشد، زوجه یا وکیلش می‌توانند از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، نسبت به تنظیم و ثبت دادخواست ابطال سند رسمی ابراء مهریه اقدام نموده و با ارائه ادله محکمه‌پسند مبنی بر فقدان شرایط لازم هنگام تنظیم سند ابراء یا جعلی بودن آن، حکم ابطال سند رسمی ابراء مهریه را بگیرند.

طبق ماده 10 قانون حمایت خانواده، رسیدگی به امور مربوط به مهریه در صلاحیت دادگاه خانواده است. دادخواست باید شامل مشخصات خواهان و خوانده، موضوع خواسته (اعلام بطلان اقرارنامه بخشش مهریه)، و دلایل و مدارک مستند باشد.

فرآیند رسیدگی و صدور حکم

پس از وصول پرونده و مستندات آن به دادگاه خانواده، زمان رسیدگی تعیین و طرفین و وکلای آن‌ها احضار می‌شوند. پس از بررسی پرونده و شنیدن اظهارات طرفین، دادگاه تصمیم نهایی خود را اعلام می‌کند. اگر دادگاه حقانیت زوجه را تشخیص دهد، حکم به بطلان اقرارنامه رسمی و مطالبه مهریه صادر می‌کند. در صورت عدم پرداخت مهریه از سوی شوهر، او ممکن است به درخواست زوجه به حبس محکوم شود.

سخن پایانی

ابراء مهریه یکی از راه‌هایی است که زوج به وسیله آن از زیر دین مهریه خارج می‌شود. سند ابراء به دو صورت عادی (دست‌نویس) یا رسمی تنظیم می‌شود. چه سند عادی باشد و چه رسمی، در هر حال شرایطی دارد که باید رعایت شود چرا که در غیر این صورت، اعتبار آن از بین می‌رود. اگر برای تنظیم سند ابراء نیاز به مشاوره دارید با راه‌های ارتباطی معرفی‌شده در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حقوقی مهدی نائینی، وکیل پایه‌یک دادگستری استفاده کنید. یک وکیل متخصص در دعاوی خانواده کمک می‌کند تمام اسناد و اقرارنامه‌های مربوط به مهریه درست و اصولی تنظیم شوند تا در آینده مشکلی برایتان به وجود نیاید.

سئوالات متداول در مورد ابرا مهریه

۱. ابراء مهریه چیست؟
ابرا مهریه یعنی زوجه با رضایت و با تنظیم یک سند عادی یا رسمی، زوج را از پرداخت مهریه مندرج در سند ازدواج مبرا کند.

۲. آیا ابرا مهریه با دستنوشته هم معتبر است؟
بله. دستنوشته هم معتبر است اما در صورت اختلاف بین زوجین باید دادگاه صحتش را تایید کند.

۳. ابرا و بخشش مهریه چه تفاوتی دارند؟
در ابرا حق پشیمانی و رجوع وجود ندارد اما در بخشش می‌توان در صورت پشیمانی مهریه را مطالبه کرد (البته به شرطی که حق رجوع از بخشش، ساقط نشده باشد.)

۴. شرایط ابراء مهریه چیست؟
اهلیت (بلوغ عقل و رشد زوجه هنگام ابراء مهریه)، رضایت و قصد از این امر از سوی زوجه و مشروعیت جهت و معین بودن موضوع ابرا.

۵. آیا در صورت پشیمانی، رجوع از ابراء مهریه امکان پذیر است؟
خیر. مطابق قانون مدنی و شرع امکان رجوع از ابراء وجود ندارد. فقط در صورت اثبات عدم وجود اهلیت یا قصد و رضا هنگام ابراء مهریه می‌توان سند رسمی ابراء را باطل کرد.