مجازات رانندگی بدون گواهینامه

آیا رانندگی بدون گواهینامه مجازات زندان دارد؟ این سوال برای بسیاری از افراد پیش می‌آید که مجازات رانندگی بدون گواهینامه چیست؟ اگر فردی که گواهینامه رانندگی ندارد تصادف کند آیا او مقصر صددرصد است؟ در تصادفی که یکی از طرفین گواهینامه ندارد چه کسی باید خسارت بپردازد؟ در واقع در تصادفات صرف نداشتن گواهینامه موجب مقصر بودن راننده نیست، آنچه در تعیین مقصر حادثه اثر گذار است وجود رابطه بین وقوع حادثه و خطای راننده است که این رابطه باید مستقیم باشد، یعنی اگر آن علت وجود نمی‌داشت، حادثه هم به وجود نمی‌آمد. پس اگر کسی در حادثه رانندگی گواهینامه نداشته باشد، چنانچه علت وقوع حادثه بی احتیاطی و یا بی مبالاتی طرف مقابل باشد، او به علت نداشتن گواهینامه مقصر قلمداد نمی‌شود. هر چند قابل تعقیب و مجازات است.

مجازات رانندگی بدون گواهینامه

• برابر با ماده ۷۲۳ قانون تعزیرات اسلامی: هر کس بدون گواهینامه رسمی به رانندگی و یا تصدی وسایل موتوری که مستلزم داشتن گواهینامه مخصوص است اقدام کند و همچنین هر کس که به موجب حکم دادگاه از رانندگی وسایل نقلیه موتوری ممنوع باشد به رانندگی وسایل مزبور مبادرت ورزد، برای بار اول به حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال و یا هر دو مجازات و در صورت ارتکاب مجدد به دو ماه تا شش ماه حبس محکوم خواهد شد.
• همچنین مطابق بند ج ماده ۱۰ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی: ˈدر صورتی‌ که راننده بدون داشتن گواهینامه مبادرت به رانندگی نماید، وسیله نقلیه توقیف و راننده به مرجع قضایی معرفی می‌شود.
• بر اساس بند ۱ ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت: مجازات جرم رانندگی بدون گواهینامه به جزای نقدی تبدیل می‌شود.

مجازات معرفی فرد گواهینامه دار به جای فرد بی گواهینامه

در صورتیکه فرد دارای گواهینامه خود را به جای راننده بدون گواهینامه معرفی نماید بر اساس قانون مجرم و مجازات وی به شرح ذیل است:

ماده۶۲ قانون بیمه ـ هرگاه شخصی برخلاف واقع خود را به‌عنوان راننده وسیله نقلیه مسبب حادثه معرفی کند به مجازات حبس درجه هفت (۹۱ روز تا ۶ ماه) محکوم می‌شود؛ راننده نیز چنانچه در این امر تبانی کرده باشد به مجازات مذکور محکوم می‌شود.

مجازات رانندگی بدون گواهینامه زیر ۱۸ سال

فرد زیر ۱۸ سال در صورت رانندگی مرتکب تخلف و  قانون شکنی شده است. طبق قوانین جاری رانندگان وسایل نقلیه موتوری که سن آنها بین ۱۵ تا ۱۸ سال است مرتکب قانون‌شکنی و تخلف شده‌اند و در صورتی که جرمشان اثبات شود با مجازات درجه ۸ تعزیری روبرو خواهند شد و به پرداخت جزای نقدی تا یک میلیون ریال محکوم می‌شوند.

در صورتی که سن متخلف بین ۹ تا ۱۵ سال باشد، برای تربیت و  تعدیل با قید تعهد از سوی والدین یا سرپرست قانونی آزاد می‌شود و اگر والدینش واجد شرایط  نباشد شخص موجهی از نزدیکانش می‌تواند با سپردن تعهد، اخطار یا تذکر او را آزاد کند.

اگر سن راننده زیر ۹ سال باشد هیچ مجازاتی برای او در نظر گرفته نمی‌شود و صرفا از والدینش درخواست می‌کنند که از رانندگی کودک جلوگیری نمایند.

مجازات رانندگی با گواهینامه منقضی شده

رانندگی با گواهینامه منقضی شده بر خلاف قوانین راهنمایی و رانندگی است اما قانون برای مجازات  این افراد، تنها جریمه در نظر گرفته چرا که در این حالت شخص گواهینامه دارد و صرفا از روی اهمال آن را تمدید نکرده است. به عبارتی تمدید نکردن گواهینامه به معنای عدم صلاحیت شخص برای رانندگی نیست.

مجازات راننده فراری

در صورتی که شخصی با خودرو تصادف کند و موجب کشته شدن دیگری شود، در صورتی که عمدی نباشد، چنین قتلی شبه عمد خواهد بود. مهم‌ترین مجازاتی که این جرم دارد پرداخت دیه است که امروزه شرکت‌های بیمه پرداخت آن را تضمین می‌کنند. قتل در نتیجه تصادف رانندگی به قصاص منتهی نمی‌شود؛ با این وجود، گاهی برخی رانندگان بعد از تصادف خطاکار با فرار از صحنه تصادف، مجروح را به امان خدا رها می‌کنند تا شاید از مجازات‌های این جرم فرار کند.

بر اساس ماده ۷۱۹ قانون مجازات اسلامی اگر بعد از تصادف، مصدوم احتیاج به کمک فوری داشته و راننده با وجود امکان رساندن مصدوم به مراکز درمانی یا به‌ وجود اینکه امکان کمک گرفتن از مأموران انتظامی وجود دارد از انجام این کار خودداری کند یا به منظور فرار از تعقیب محل حادثه را ترک و مصدوم را رها کند بر حسب مورد در هر کدام از موارد به بیش از دو سوم حداکثر مجازات محکوم خواهد شد. دادگاه نمی‌تواند در مورد این ماده اعمال کیفیت مخففه کند.

طبق ماده ۷۱۹ قانون مجازات اسلامی بعد از تصادف چه کارهایی را نباید انجام دهیم؟

• در شرایطی که امکان رساندن مصدوم به مراکز درمانی وجود دارد نباید از این کار خودداری کنیم.
• در صورتی که امکان کمک گرفتن از ماموران انتظامی وجود دارد نباید از این کار خودداری کنیم.
• برای فرار از تعقیب، نباید محل حادثه را ترک و مصدوم را به حال خودش رها کنیم. (در مورد این بند باید توجه داشت که ترک محل باید برای فرار تعقیب باشد بنابراین اگر شرایطی وجود داشت که در آن محل حادثه را به خاطر آوردن کمک یا انجام کار دیگری ترک کنیم در این صورت نمی‌توان گفت که عمل ممنوعی انجام داده‌ایم.)

مجازات رانندگی بدون گواهینامه منجر به فوت

داشتن یا نداشتن گواهینامه در صدور حکم تصادف بخصوص در تصادفات منجر به فوت و جراحت بسیار موثر است. طبق قانون جدید تصادف بدون گواهینامه در تصادفات منجر به فوتی که راننده مقصر بدون گواهینامه است، علاوه بر آنکه متهم به قتل غیر عمد می‌شود باید برای جرم نداشتن گواهینامه هم جوابگو باشد یعنی با توجه به شرایط به مجازات های پیش بینی شده قانونی محکوم می‌شود.

توجه: قانونگذار در ماده ۲۹۱ قانون مجازات اسلامی بی مبالاتی و بی احتیاطی را علت قتل غیر عمد یا شبه عمد می‌داند بنابراین در تصادف منجر به فوت، نداشتن گواهینامه دلیل بر عمد بودن جرم ارتکابی نیست اما ممکن است دادگاه  برای بازداری از تخلفات اینچنینی، مجازات راننده متخلف را تشدید کند (۶ ماه تا ۳ سال حبس و پرداخت دیه) و او را به مدت یک تا پنج سال از رانندگی محروم سازد.

دیه تصادف منجر به فوت بدون گواهینامه

در مورد مسئولیت بیمه راننده بدون گواهینامه باید بگوییم:

در صورتی که راننده وسیله نقلیه گواهینامه نداشته باشد و مقصر شناخته شود:

• خسارت جانی و مالی به خودش را باید خودش بپردازد و حتی در صورتی که فوت کند هم بیمه مسئولیتی ندارد.
• اما خسارت سرنشینان همراه و همچنین خسارت طرف مقابل را بیمه پرداخت می‌کند. (البته بیمه این حق را دارد که بعدا از راننده مقصر بدون گواهینامه شکایت کند و پولی که برای جبران خسارت سایر افراد پرداخته را از او باز پس بگیرد.)
• خسارات ناشی از تصادف برای فردی که علاوه بر مقصر بودن، گواهینامه ندارد تنها به پرداخت خسارات مالی و جانی به فرد خسارت ‌دیده محدود نمی‌شود و بار حقوقی و قضایی هم متوجه او خواهد بود (مثلا حبس تا ۵ سال و انتقال خودرو یا موتور به پارکینگ).

اما اگر راننده بدون گواهینامه مقصر نباشد:

• بیمه خسارتش را پرداخت می‌کند. به عبارتی اگر تصادف به علت بی ‌احتیاطی راننده بدون گواهینامه رخ نداده باشد از نظر قانون او مقصر نیست و در صورت فوت، بیمه دیه او را پرداخت می‌کند.

جرم گذاشتن خودرو در اختیار شخص بدون گواهینامه

اگر مالک خودرویی با علم به این که فردی گواهینامه ندارد خودرویش را در اختیار او بگذارد، به عنوان معاون جرم، تحت تعقیب کیفری قرار می‌گیرد. بر اساس ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی،  هرکس دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوءاستفاده از قدرت، موجب وقوع جرم شود و همچنین هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا راه ارتکاب جرم را برای مرتکب هموار کند و وقوع جرم را تسهیل کند معاون جرم محسوب می‌شود.

بنابراین، زمانی که مالک خودرو با علم و اطلاع از گواهینامه نداشتن شخصی خودروی خود را در اختیار او قرار دهد به نوعی وقوع جرم رانندگی بدون گواهینامه را تسهیل کرده و وسیله ارتکاب جرم را در اختیار مجرم قرار داده است پس معاون جرم محسوب می‌شود (راننده بدون گواهینامه هم حکم «مباشر» جرم را دارد. در واقع مباشر کسی است که خود مرتکب وقوع جرم شده).

جریمه نداشتن گواهینامه در شورای حل اختلاف

مطابق نظر هیئت عالی:

اولاً؛ مطابق بند ح ماده 9 قانون شوراهای‌حل اختلاف مصوب 1394 آن دسته از«جرائم تعزیری که صرفاً مستوجب مجازات جزای نقدی درجه 8 می‌باشد» در صلاحیت رسیدگی شورای‌حل اختلاف است.

ثانیاً؛ ملاک صلاحیت یا عدم صلاحیت دررسیدگی به جرائم، مجازات قانونی جرم ارتکابی است.

ثالثاً؛ با توجه به اطلاق بند 1 ماده 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 1353 با اصلاحات بعدی و با عنایت به افزایش میزان جزای نقدی بزه رانندگی بدون پروانه، تا سقف سی و سه میلیون ریال مطابق جدول شماره 16 تعرفه های خدمات قضایی قانون بودجه سال 1396 (در اجرای ماده 28 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392) که مطابق ماده 19 همین قانون درجه 7 محسوب می‌شود خارج از حدود صلاحیت شورا می‌باشد.

بنابراین رسیدگی به جرم رانندگی بدون گواهینامه در صلاحیت شورای‌ حل‌ اختلاف نیست.

نظریه مشورتی شماره 823/98/7 مورخ 1398/03/24 اداره کل حقوقی قوه قضاییه نیز این دیدگاه را تایید می‌کند.

قوانینی که باید در مورد مجازات راننده بدون گواهینامه بدانید

در مورد مجازات رانندگی بی گواهینامه قوانین زیر را به یاد داشته باشید:

ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی در مورد مجازات شخصی که در تصادف رانندگی موجب مرگ شخص دیگری شده است:

«هرگاه بی احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا عدم رعایت نظام‌های دولتی یا عدم مهارت راننده (اعم از وسائط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی) یا متصدی وسیله موتوری منتهی به قتل غیر عمدی شود، مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم می‌شود.» 

ماده ۷۱۵ مجازات در مورد شخصی که در اثر تصادف رانندگی موجب ایجاد صدمه بدنی جدی و جبران‌ناپذیر به دیگری شده است می‌گوید:

«هرگاه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظام‌های دولتی یا عدم مهارت راننده، موجب مرض جسمی یا دماغی که غیرقابل علاج باشد و یا از بین رفتن یکی از حواس یا از کار افتادن عضوی از اعضای بدن که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می‌دهد یا تغییر شکل دائمی عضو یا صورت شخص یا سقط جنین شود، مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال و به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم می‌شود.»

ماده ۷۱۶ مجازات در مورد شخصی که در اثر تصادف رانندگی موجب نقصان یا ضعف دایم یکی از منافع یا یکی از اعضای بدن شود و یا باعث از بین رفتن قسمتی از عضو مصدوم شود می‌گوید:

«هرگاه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظام‌های دولتی یا عدم مهارت راننده موجب صدمه بدنی شود که باعث نقصان یا ضعف دائم یکی از منافع یا یکی از اعضای بدن شود یا باعث از بین رفتن قسمتی از عضو مصدوم گردد، بدون آنکه عضو از کار بیفتد یا باعث وضع حمل زن قبل از موعد طبیعی شود، مرتکب به حبس از دو ماه تا شش ماه و پرداخت دیه محکوم خواهد شد.»

تشدید مجازات راننده متخلف

علاوه بر فرار از صحنه تصادف برخی از اعمال قبل از تصادف هم موجب می‌شود که مجازات مجرم شدیدتر شود. اقدامات یادشده به این شرح است:

• مست بودن راننده.
• گواهینامه نداشتن راننده.
• در صورتی که راننده زیادتر از سرعت مقرر حرکت ‌کرده باشد.
• در صورتی که راننده دستگاه موتوری را با وجود نقص و عیب مکانیکی موثر در تصادف به کار انداخته باشد.
• در صورتی که راننده در محل‌هایی که برای عبور پیاده‌رو علامت مخصوص گذاشته شده است، مراعات لازم نکند یا از محل‌هایی که عبور از آن ممنوع شده است، رانندگی کند. در همه این موارد راننده به دو سوم مجازات مقرر در قانون محکوم خواهد شد.
• درباره افرادی که مقصر اصلی حادثه را فراری دهند یا به او کمک می‌کنند نیز باید گفت: اقدام این افراد به هر دلیل طبق ماده ۵۵۱ قانون مجازات اسلامی جرم محسوب می‌شود؛ البته میزان مجازات بستگی به نوع جرم نیز دارد.

تخفیف مجازات راننده متخلف

در صورتی که راننده برای نجات مصدوم یا کم کردن آسیب‌های ناشی از رانندگی به او کمک کند برای او امتیازاتی در نظر گرفته شده است:

اول اینکه راننده می‌تواند برای کمک به مصدوم وسیله نقلیه را از صحنه حادثه حرکت دهد؛ البته به این شرط که برای کمک رسانیدن به مصدوم توسل به طریق دیگر ممکن نباشد. علاوه بر این در تمام موارد مذکور هرگاه راننده مصدوم را به نقاطی برای معالجه و استراحت برساند یا ماموران مربوط را از واقعه آگاه کند یا به هر نحوی موجبات معالجه و استراحت و تخفیف آلام مصدوم را فراهم کند دادگاه مقررات تخفیف را درباره او رعایت خواهد کرد. اگر راننده‌ای غیر از مقصر حادثه مصدوم را به بیمارستان یا نزد نیروهای انتظامی انتقال دهد چنین راننده با وجدانی هم مورد حمایت قانون قرار خواهد گرفت.

تنظیم لایحه دفاعیه برای جرم رانندگی بی گواهینامه

ارائه یک دفاعیه معقول و قابل قبول برای دادگاه نقش زیادی در کاهش مجازات راننده دارد. بنابراین توصیه می‌کنیم پیش از هر اقدامی، برای تنظیم لایحه دفاعیه رانندگی بدون گواهینامه، با شماره‌های مندرج در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حقوقی مهدی نائینی وکیل پایه یک دادگستری استفاده کنید.

سؤالات متداول

۱. مجازات رانندگی بدون گواهینامه برای بار اول چقدر است؟
حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال و یا هر دو مجازات.

۲. آیا راننده بدون گواهینامه همیشه مقصر شناخته می‌شود؟
خیر، نداشتن گواهینامه به تنهایی باعث مقصر بودن فرد در تصادف نمی‌شود؛ علت اصلی تصادف و رابطه خطای راننده با حادثه تعیین‌کننده است.

۳. مجازات رانندگی بدون گواهینامه برای افراد زیر ۱۸ سال چیست؟
افراد زیر ۱۸ سال در صورت رانندگی بدون گواهینامه به جزای نقدی تا یک میلیون ریال محکوم می‌شوند و اگر سن کمتر از ۱۵ سال باشد، ممکن است با تعهد والدین آزاد شوند.

۴. آیا رانندگی با گواهینامه منقضی شده هم مجازات دارد؟
رانندگی با گواهینامه منقضی شده تنها جریمه نقدی دارد و حبس شامل حال این افراد نمی‌شود.

۵. اگر فردی به جای راننده بدون گواهینامه خود را معرفی کند، چه مجازاتی دارد؟
فردی که خود را به‌جای راننده بدون گواهینامه معرفی کند، به حبس از ۹۱ روز تا شش ماه محکوم می‌شود و اگر تبانی کرده باشد، راننده نیز به همان مجازات محکوم می‌شود.

۶. در صورت فرار از صحنه تصادف، راننده چه مجازاتی دارد؟
اگر راننده از صحنه تصادف فرار کند و مصدوم را رها کند، به بیش از دو سوم حداکثر مجازات محکوم می‌شود و دادگاه نمی‌تواند تخفیف قائل شود.

۷. آیا شورای حل اختلاف می‌تواند به جرم رانندگی بدون گواهینامه رانندگی رسیدگی کند؟
خیر، جرم رانندگی بدون گواهینامه، خارج از صلاحیت شورای حل اختلاف است و باید در دادگاه رسیدگی شود.