آیا چک برگشتی زندان دارد؟
هنگام برگشت خوردن چک، مسائل حقوقی و کیفری مختلفی برای صادرکننده ممکن است به وجود بیاید. در این میان سوال متداول این است: «آیا چک برگشتی زندان دارد؟» پاسخ این سوال «بله یا خیر» نیست؛ بلکه بستگی دارد به نوع چک، شرایط صدور، مسیر رسیدگی (حقوقی یا کیفری)، و مهلت‌های قانونی رعایت‌شده یا نشده. در این مقاله با استناد به مواد قانون صدور چک و منابع معتبر حقوقی، بررسی می‌کنیم چه شرایطی باعث می‌شود چک برگشتی منجر به زندان شود؟ در چه شرایطی فقط مسیر حقوقی دارد و احتمال زندان برای چک وجود ندارد؟ چه مهلت‌هایی وجود دارد؟ و راهکارهای جلوگیری از زندان برای صادرکننده چیست؟
فهرست مطالب
شرایط کیفری برای صدور چک برگشتی
وقتی یک چک در موعد مقرر برگشت می‌خورد، اولین موضوعی که برای دارنده و صادرکننده اهمیت پیدا می‌کند، نوع برخورد قانونی با آن است.
قانون صدور چک در ایران بین چک کیفری و چک حقوقی تفاوت قائل شده است. اگر چک دارای وصف کیفری باشد، یعنی صادرکننده با علم به نداشتن وجه یا بسته بودن حساب بانکی آن را صادر کرده باشد، عمل او جرم محسوب می‌شود و می‌تواند منجر به حبس تعزیری گردد.
در ادامه، تعریف چک کیفری، مهلت‌های قانونی شکایت از چک برگشتی و میزان دقیق مجازات را بررسی می‌کنیم.
تعریف چک کیفری (چک بلامحل)
چکی که دارای تاریخ و امضا باشد، برای تضمین صادر نشده باشد، یا صادرکننده با علم به بسته بودن حساب یا عدم موجودی اقدام به صدور آن کند، می‌تواند «چک بلامحل» شناخته شود و وصف کیفری پیدا کند و بتوان حکم جلب صادرکننده چک را گرفت.
مهلت‌های قانونی برای طرح شکایت کیفری
- دارنده چک باید حداکثر ۶ ماه از تاریخ صدور چک گواهی عدم پرداخت از بانک بگیرد.
- سپس ظرف ۶ ماه پس از دریافت گواهی شکایت کیفری مطرح شود؛ در غیر این صورت رسیدگی کیفری ممکن نیست.
میزان حبس برای چک و شرایط آن
مطابق اصلاحیه ماده 7 قانون صدور چک (۱۴۰۳) مدت زندان چک برگشتی برای:
- چک با مبلغ کمتر از ۷۸۰ میلیون ریال: حداکثر ۶ ماه حبس.
- مبلغ بین ۷۸۰ میلیون تا ۳.۹۰۰ میلیون ریال: ۶ ماه تا ۱ سال حبس.
- مبلغ بیش از ۳.۹۰۰ میلیون ریال: ۱ تا ۲ سال حبس + ممنوعیت داشتن دسته‌چک به مدت دو سال.
شرایط حقوقی برای چک برگشتی
تمام چک‌های برگشتی منجر به زندان نمی‌شوند. در بسیاری از موارد، چک به دلایل تجاری، قراردادی یا تضمینی صادر می‌شود و قانون چنین چک‌هایی را فاقد وصف کیفری می‌داند.
در این موارد، دارنده چک فقط می‌تواند از مسیر حقوقی برای دریافت وجه خود اقدام کند؛ یعنی شکایت کیفری ممکن نیست و مجازات صادرکننده معمولاً مالی یا اداری است.
در این بخش توضیح می‌دهیم که چک حقوقی چه تفاوتی با چک کیفری دارد و روند مطالبه وجه چگونه انجام می‌شود.
تفاوت چک حقوقی با کیفری
تفاوت چک حقوقی و چک کیفری در موضوع حبس به این صورت است که اگر شرایط کیفری محقق نشود مثلاً چک بابت تضمین صادر شده باشد باید مسیر حقوقی برای مطالبه وجه و خسارت طی شود که الزاما منجر به زندان نمی‌شود.
مراحل پیگیری حقوقی و مجازات های معمول
دارنده چک می‌تواند خواستار مطالبه وجه، خسارت تأخیر و توقیف اموال صادرکننده شود. اما رای به حبس صادرکننده معمول نیست و عمده مجازات‌ها مالی، بانکی یا توقیفی هستند.
راه های جلوگیری از زندان برای چک برگشتی
در بسیاری از پرونده‌ها، صادرکننده چک پس از برگشت آن نگران حبس است، اما در عمل راه‌های قانونی متعددی برای جلوگیری از زندان وجود دارد. قانون به افراد اجازه داده است که در صورت پرداخت بدهی، توافق با دارنده از اجرای حبس جلوگیری کنند.
در این بخش، به معرفی مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از زندان در پرونده‌های چک برگشتی می‌پردازیم:
- پرداخت وجه چک پیش از صدور حکم قطعی.
- توافق با دارنده چک و گرفتن رضایت‌نامه رسمی.
جمع بندی
چک برگشتی همیشه به معنی زندان نیست؛ اما در صورتی که چک دارای وصف کیفری باشد، یعنی صادرکننده با علم به نبود وجه کافی یا بسته بودن حساب بانکی چک را صادر کرده باشد، قانون برای او مجازات حبس در نظر گرفته است.
مطابق ماده ۷ قانون صدور چک، چک زیر ۷۸۰ میلیون ریال تا ۶ ماه حبس، چک بین ۷۸۰ میلیون تا ۳.۹ میلیارد ریال ۶ ماه تا ۱ سال حبس و چک بالای ۳.۹ میلیارد ریال ۱ تا ۲ سال حبس و ممنوعیت دسته‌چک تا دو سال را در پی دارد.
اما در چک‌هایی که بابت تضمین یا قرارداد صادر می‌شوند، یا دارنده چک مهلت قانونی شکایت کیفری (۶ ماه از تاریخ صدور و ۶ ماه از دریافت گواهی عدم پرداخت) را از دست داده باشد، مسیر حقوقی اعمال می‌شود و معمولاً حبسی در کار نیست.
در نتیجه، هر صادرکننده چک باید آگاه باشد که:
- چک بدون پشتوانه می‌تواند منجر به پیگرد کیفری شود.
- در صورت شکایت، پرداخت وجه یا توافق قبل از صدور حکم بهترین راه برای جلوگیری از زندان است.
برای مشاوره حقوقی و یا اعطای وکالت به وکیلی پایه یک دادگستری مهدی نائینی با شماره‌های مندرج در سایت تماس بگیرید یا از طریق فرم مشاوره درخواست خود را به شکل آنلاین ثبت کنید.
سوالات متداول
۱. آیا هر گونه چک برگشتی باعث زندان می‌شود؟
خیر. فقط چک‌هایی که دارای وصف کیفری باشند (یعنی صادرکننده با علم به نداشتن وجه کافی آن را صادر کرده باشد) منجر به حبس می‌شوند. چک‌های تضمینی، بدون تاریخ یا سفیدامضا جنبه کیفری ندارند.
۲. اگر مبلغ چک پایین باشد، آیا باز هم زندان دارد؟
در چک‌هایی با مبلغ کمتر از ۷۸۰ میلیون ریال، طبق ماده ۷ قانون صدور چک، حبس تا حداکثر ۶ ماه پیش‌بینی شده است؛ اما در بسیاری از موارد، در صورت پرداخت یا رضایت شاکی، حکم زندان اجرا نمی‌شود.
۳. اگر بعد از شکایت، وجه چک را پرداخت کنم، آیا باز هم زندان می‌روم؟
خیر. اگر وجه چک قبل از صدور حکم قطعی پرداخت شود یا دارنده چک رضایت دهد، پرونده کیفری مختومه می‌شود و حبس منتفی خواهد بود.
۴. اگر توان پرداخت نداشته باشم چه می‌شود؟
در این حالت، می‌توانید دادخواست اعسار از پرداخت محکوم‌به بدهید. اگر دادگاه اعسار را بپذیرد، شما زندان نمی‌روید و پرداخت به‌صورت قسطی انجام می‌شود. البته در پرونده‌های کیفری چک بلامحل، راه رهایی از حبس اعسار نیست بلکه پرداخت یا گذشت شاکی شرط است.
۵. مهلت قانونی شکایت کیفری از چک برگشتی چقدر است؟
دارنده باید ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور چک برای دریافت گواهی عدم پرداخت به بانک مراجعه کند و سپس ظرف ۶ ماه بعد از آن شکایت کیفری را مطرح کند. در غیر این صورت، فقط می‌تواند از مسیر حقوقی اقدام کند.
۶. آیا می‌توانم بدون وکیل برای شکایت کیفری اقدام کنم؟
بله، اما توصیه می‌شود از وکیل متخصص امور بانکی استفاده کنید، زیرا در بسیاری از پرونده‌ها، اشتباه در تنظیم شکوائیه یا از دست دادن مهلت‌ها موجب از بین رفتن حق شکایت کیفری می‌شود.
