چک حقوقی و چک کیفری؛ تفاوت‌ ها، شرایط و الزامات

یکی از سئوالاتی پرتکراری که از وکلا پرسیده می‌شود این است که آیا چک های حقوقی و کیفری از لحاظ ظاهری تفاوت خاصی دارند یا خیر. در واقع غالب مردم تصور می‌کنند که در خود چک مشخصه‌‌ای ظاهری وجود دارد که تعیین می‌کند حقوقی است یا کیفری. که البته این تصور کاملا اشتباه است؛ روی چک نمی‌نویسند که کیفری است یا حقوقی بلکه نحوه و زمان صدور و همچنين اقدامات بعدی است که ماهیت چک را تعیین‌ می‌کند. در این مقاله قصد داریم ضمن بررسی راه‌های مختلف وصول و اجرای چک برگشتی، امکان اقدام همزمان کیفری و حقوقی در مورد چک را هم بررسی کنیم. اما قبل از هر چیز باید بدانید چک حقوقی و کیفری چه فرقی با هم دارند. در ادامه تعاریف مربوط به هر چک را می‌خوانید.

شرایط چک کیفری

از شرایطی که چک کیفری باید داشته باشد این است که:

• باید به روز باشد. برای چک وعده‌دار نمی‌توان شکایت کیفری طرح کرد.

یعنی اگر امروز چکی صادر کنید برای ۵ روز بعد، دارنده نمی‌تواند در مورد آن شکایت کیفری مطرح کند و صرفا حق مطالبه حقوقی دارد. اما اگر چک روز صادر شود یعنی همین امروز چک صادر شود برای امروز (مثلا برای معامله ماشین) و چک برگشت بخورد می‌توانید در مورد آن شکایت کیفری مطرح کنید. پروسه شکایت کیفری هم به این صورت است که بعد از مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و شکایت خود را ثبت می‌کنید. پس از آن پرونده به دادسرا ارجاع می‌شود. لازم به ذکر است که در دادسرا هیچ الزامی برای پرداخت وجه چک وجود ندارد و صرفا صادرکننده با مجازات حبس روبرو خواهد بود. اما همین مجازات حبس مثل اهرم فشار عمل می‌کند و باعث می‌شود صادرکننده برای اخذ رضایت شما وجه را بپردازد و پرونده را ببندد.

توجه: در خصوص چک كیفری ۲ بازه ۶ ماهه وجود دارد که باید رعایت شود که در صورت رعایت نشدن این بازه‌ها امکان شکایت کیفری از بین می‌رود و صرفا امکان تنظیم دادخواست حقوقی وجود دارد که باز هم مثل شکایت کیفری باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید و شکایت حقوقی را ثبت کنید.

چك حقوقي چه شرايطی دارد؟

در چک‌ های حقوقی:

• شرط وعده‌دار نبودن چک وجود ندارد‌.

یعنی ممکن است شما چک را امروز صادر کنید برای ۳ ماه، ۴ماه یا هر چند ماه بعد. این وعده‌دار بودن وصف کیفری چک را از بین می‌برد اما از نظر حقوقی هیچ لطمه‌ای به اعتبار چک وارد نمی‌‌کند. در این صورت زمانی که شما در موعد سررسید به بانک مراجعه کنید و با عدم موجودی مواجه شوید، تقاضای صدور گواهی عدم پرداخت می‌کنید و چک را برگشت می‌زنید. بعد از آن زمان اعتراض حقوقی شما شروع می‌شود و اگر دادخواست خود را در بازه زمانی ۶ ماهه مطرح کنید مزایایی به شما تعلق می‌گیرد (حتی بسته به اینکه در مدت ۱۵ روز چک برگشت بخورد یا ۴۰ روز مزایا متفاوت خواهد بود) که این مزایا در صورت عدم استفاده بعد از ۶ ماه از بین می‌رود.

اما به طور کلی در خصوص چک حقوقی اصلا این الزام وجود ندارد که حتما چک وعده‌دار نباشد یا ظرف مدت خاصی اقدام حقوقی انجام شود. چک برای هر زمانی صادر شده باشد وصف حقوقی خودش را حفط می‌کند یعنی روزی که چک برگشت بخورد امکان طرح دادخواست مطالبه وجه چک را دارید.

جریمه صدور چک بلامحل

جریمه صدور چک بی محل در ماده ۷ قانون چک های برگشتی به این صورت تعریف شده است:

مبالغ کمتر از ده میلیون (10.000.000) ریال= حبس تا حداکثر شش ماه.

مبالغ ده میلیون (10.000.000) ریال تا پنجاه میلیون (50.000.000) ریال= حبس از شش ماه تا یک سال.

مبالغ بیش از پنجاه میلیون (50.000.000) = حبس از یک سال تا دو سال بعلاوه دو سال محرومیت از دسته چک (در صورت اقدام به صدور چند چک بلامحل مجموع آن‌ها ملاک خواهد بود.)

آیا امکان شکایت همزمان حقوقی و کیفری برای چک وجود دارد؟

اغلب افراد تصور می‌کنند که روی چک یا باید اقدام حقوقی انجام داد یا کیفری و هر دو اقدام را همزمان نمی‌توان انجام داد. در صورتی که اين تصور اشتباه است و قانونگذار در اقدام کیفری چک، اصلا کاری به پرداخت وجه چک ندارد. البته در صورت پرداخت وجه چک یک مزیتی برای صادرکننده قائل مي‌شود اما اینطور نیست که امکان اقدام همزمان حقوقی و کیفری وجود نداشته باشد.

شما می‌توانید همزمان با شکایت کیفری و بررسي پرونده در دادسرا، مطالبه وجه چک را از نظر حقوقي هم پيگيري كنيد. یا اگر چکی وصف کیفری داشت و شما اول مسیر حقوقی را شروع کردید و تا جایی پیش رفتید اما نتیجه‌ای نگرفتید، می‌توانید شکایت کیفری را هم همزمان با شکایت حقوقی (در حالی که پرونده در دادگاه حقوقی باز است) به ثبت برسانید و پرونده را از طریق دادسرا هم پیگیری کنید.

پیش از هر اقدامی باید این نکته را مد نظر داشته باشید که چک‌های صیادی این قابلیت را دارند که در موردشان اجراییه مستقیم صادر و به واحد اجرای احکام فرستاده شوند. بنابراین حتما در این خصوص با وکیلی که در این زمینه اشراف کافی دارد مشورت کنید تا با توجه به شخصیت صادرکننده، نوع چک و زمان برگشت خوردن آن (که هر کدام شرایط خاصی ایجاد می‌کنند یا محدودیت‌هایی به وجود می‌آورند) بهترین روش ممکن را انتخاب کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص، با شماره‌های مندرج در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حضوری، تلفنی و آنلاین مهدی نائینی، وکیل پایه یک دادگستری بهره‌مند شوید.

تفاوت وصول چک های برگشتی قدیمی با چک های صیادی

در صورتی که دارنده چک به بانک مراجعه کند و چک به دلیل عدم موجودی برگشت داده شود، گواهی عدم پرداخت صادر می‌شود و دارنده می‌تواند از سه طریق نسبت به وصول وجه چک برگشتی اقدام کند.: تشکیل پرونده حقوقی مطالبه وجه چک، درخواست صدور اجرائیه از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و شکایت کیفری چک برگشتی. نحوه وصول چک برگشتی صیادی مانند چک‌های قدیمی است با این تفاوت که وصول چک برگشتی صیادی از طریق اجراییه دادگاه نیز امکان پذیر است اما برای چک های قدیمی نمی‌توان از این روش استفاده کرد.

دعوای حقوقی برای وصول چک صیادی و چک قدیمی

یکی از روش‌های وصول چک های برگشتی صیادی و چک های قدیمی، طرح دعوای مطالبه وجه چک است. دارنده می‌تواند از صادرکننده در دفاتر خدمات قضایی شکایت کند و درخواست پرداخت وجه چک به اضافه خسارت تأخیر تأدیه را داشته باشد.

مهلت شکایت حقوقی از چک برگشتی

در شکایت حقوقی از چک برای آنکه دارنده چک از کلیه مزایای سند تجاری بهره مند شود باید ظرف مدت ۵ سال اقدامات حقوقی لازم را برای وصول مبلغ چک انجام دهد، در غیر این صورت چک وصف تجاری خود را از دست می‌دهد و دارنده از مزایای آن از جمله خسارات تاخیر تادیه چک محروم می‌شود.

توجه: طرح دعوای حقوقی پرداخت چک مستلزم پرداخت 3.5 درصد هزینه دادرسی در مرحله بدوی در دادگاه عمومی، 2.5 درصد در مرحله بدوی در شورای حل اختلاف و 4.5 درصد در مرحله تجدیدنظر و واخواهی است.

همچنین در صورتی که چک ظهرنویسی شده باشد یا ضامن داشته باشد، دارنده می‌تواند علیه ظهرنویس ها و ضامن نیز اقامه دعوا کند. همه این افراد در قبال دارنده چک مسئولیت تضامنی دارند و دارنده می‌تواند از هر کدام که بخواهد کل مبلغ چک را مطالبه کند.

درخواست صدور اجرائیه از سازمان ثبت اسناد و املاک برای مطالبه وجه چک برگشتی

روش دیگر دریافت وجه چک برگشتی از طریق اداره ثبت است. چک های صادره از بانک هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور تأسیس می‌شوند و همچنین شعب آنها در خارج از کشور، اسناد لازم الاجرا بوده و از طریق اداره ثبت اسناد قابل اجرا هستند. اجرائیه اداره ثبت برای مطالبه وجه چک صرفاً علیه صادرکننده قابل صدور است و مراجعه به ظهرنویس و ضامن از این طریق امکان‌پذیر نیست.

جهت صدور اجرائیه، ارائه اصل چک و اصل گواهی عدم پرداخت صادره از بانک به اداره ثبت الزامی است. در صورتی که چک به دلیل کسری موجودی صادرکننده برگشت داده شود و صاحب چک اصل چک را به بانک تحویل داده باشد، گواهی عدم پرداخت صادر شده جایگزین اصل چک خواهد شد.

در صورتی که علت صدور گواهی عدم پرداخت مطابقت نداشتن امضای چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک باشد، نمی‌توان برای وصول مبلغ چک از طریق ثبتی اقدام کرد و اقامه دعوا فقط در محاکم قضایی امکان پذیر است.

همچنین چک فقط به مبلغ مندرج در آن اعتبار دارد، یعنی اصل وجه چک به صورت سند بوده و از طریق اجرای ثبت قابل وصول است. لذا مطالبه خسارت تأخیر در تادیه چک در این روش امکان پذیر نیست و باید در مرجع ذی صلاح طرح دعوا کرد.

بعلاوه چک هایی که به صورت مشروط یا معلق صادر شده و این شرایط در متن چک آمده است از طریق اجرای ثبت قابل مطالبه نیستند. وصول وجه چک مشروط یا معلق صرفا از طریق طرح دعوا در دادگاه عمومی حقوقی ممکن است.

در صورتی که دارنده چک برگشتی را از طریق اجرای ثبت اقدام کند و مبلغ چک وصول شود، در پایان مرحله اجرا و پس از وصول وجه چک، 5% مبلغ چک از صادرکننده اخذ می‌شود.

شکایت کیفری چک صیادی

در صورتی که چک صادره منجر به صدور گواهی عدم پرداخت شود، قابل تعقیب کیفری است. البته طرح شکایت در این مورد تنها تعیین کننده مجازات صادرکننده چک خواهد بود. به همین دلیل شاکی باید مبلغ چک و خسارت را نیز همزمان مطالبه کند که در همین دادگاه کیفری رسیدگی می‌شود.

شکایت کیفری برای چک بلامحل صرفاً علیه صادرکننده امکان‌پذیر است و ظهرنویسان و ضامنین فقط مسئولیت پرداخت اصل وجه چک و خسارت وارده را بر عهده دارند.

مهلت شکایت چک کیفری

برای رسیدگی به شکایت، اخذ گواهی عدم پرداخت ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک و همچنین طرح شکایت ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت الزامی است و در غیر اینصورت امکان شکایت کیفری از دارنده سلب می‌شود.

بعلاوه حق شکایت کیفری فقط متعلق به دارنده‌ای است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه و گواهی عدم پرداخت به نام خود دریافت کرده است. در صورتی که چک برای اولین بار به بانک ارائه شود و گواهی عدم پرداخت نیز صادر شده باشد و دارنده چک را به شخص دیگری منتقل کند، انتقال گیرنده حق شکایت در مراجع کیفری را ندارد. مگر اینکه انتقال قهری و به دلیل ارث باشد.

از چه چک هایی نمی توان شکایت کیفری کرد؟

شکایت کیفری از کلیه چک ها امکان پذیر نیست. چک هایی که فاقد وصف کیفری بوده و فقط از طریق مراجع حقوقی و ثبتی قابل پیگیری هستند عبارتند از:

• چک سفید امضا
• چک مشروط
• چک بدون تاریخ
• چک موعددار

صدور اجرائیه وصول وجه چک توسط دادگاه حقوقی

وصول چک های برگشتی صیادی از طریق صدور اجراییه دادگاه نیز امکان پذیر است. بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، دارنده می‌تواند برای وصول وجه چک از دادگاه صالحه درخواست صدور اجرائیه کند. این اجرائیه بدون رسیدگی قضایی و صدور حکم صادر می‌شود. دادگاه صالح برای صدور اجرائیه دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت صادرکننده چک یا محل شعبه چک یا محل صدور چک می‌باشد.

این اجرائیه مانند اجرائیه صادره از اداره ثبت اسناد فقط علیه صاحب حساب قابل صدور است و علیه ظهرنویس ها و ضامن ها قابل صدور نیست. اما در صورتی که چک از طرف صاحب حساب صادر شده باشد، اجرائیه علیه صاحب حساب و صادرکننده به صورت تضامنی صادر می‌شود. و در صورتی که چک به صورت مشروط یا ضمانتی صادر شده باشد یا گواهی عدم پرداخت به علت دستور عدم پرداخت صادر شده باشد، صدور اجرائیه به این شیوه منتفی است.

صادرکننده 10 روز پس از ابلاغ اجرا مهلت دارد تا وجه چک را پرداخت کند یا رضایت دارنده را جلب کند یا مالی را برای توقیف ارائه کند. در صورتی که صادرکننده اقدامات لازم را انجام ندهد، بنا به درخواست دارنده، امکان ممنوع الخروجی و جلب او وجود دارد.

 

 

سامانه استعلام طرح دعاوی کیفری و حقوقی علیه چک

خلاصه مطلب

برای مطالبه و اجرای وجه چک روش‌های مختلفی وجود دارد که شامل اقدام کیفری، حقوقی و ثبتی و همینطور اجراییه دادگاه (برای چک های صیادی) می‌باشد. سئوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا امکان اقدام همزمان حقوقی و کیفری در مورد چک وجود دارد یا خیر. همانطور که در این مطلب خواندید، در صورت وجود شرایط چک کیفری و حقوقی می‌توان همزمان هر دو دعوا را مطرح کرد.

شیوه‌های مختلفی که در مورد چک برگشتی وجود دارد، ممکن است دارندگان چک را سردرگم کند بنابراین هنگام مواجهه با چک برگشتی، مشورت با یک وکیل باتجربه ضروری است. چنانچه برای امور مربوط به چک نیاز به مشاوره حضوری، تلفنی و یا آنلاین دارید می‌توانید با شماره‌های مندرج در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حقوقی مهدی نائینی، وکیل پایه یک دادگستری استفاده کنید.

سئوالات متداول

آیا امکان اقدام همزمان حقوقی و کیفری برای چک وجود دارد؟
بله در صورتی که چک شرایط چک کیفری را داشته باشد می‌توان هم اقدام حقوقی کرد هم کیفری. اما اگر وصف کیفری نداشته باشد یا وصف کیفری آن از بین رفته باشد (مهلت شکایت گذشته باشد) تنها باید به شکایت حقوقی بسنده کرد.

رسیدگی به شکایات چک چقدر طول می‌کشد؟
بستگی دارد و نمی‌توان مدت مشخصی را گفت. اما به طور کلی شکایات با وکیل زودتر به نتیجه می‌رسند.

شکایت کیفری چک بهتر است یا اقدام حقوقی؟
هر دو شکایت مزایای خود را دارند و اگر چک همزمان شرایط چک حقوقی و کیفری را داراست بهتر است برای حصول نتیجه بهتر هر دو شکایت را به جریان انداخت.

در مورد کدام چک‌ها نمی‌توان شکایت کیفری طرح کرد؟
چک سفید امضا، چک مشروط، چک بدون تاریخ، چک موعددار.