مهم‌ ترین اقدامات در مرحله اجرای چک‌ های صیادی

یکی از مشکلاتی که دارندگان چک‌های صیادی با آن مواجه هستند چک‌های بلامحلی است که به دلیل خالی بودن حساب صادرکننده در سررسید مقرر وصول نمی‌شوند. در نتیجه آن‌ها مجبورند این چک‌‌ها را به اجرا بگذارند. اما اجرا گذاشتن چک فرایندی است پیچیده. به خصوص که تغییراتی هم در سالیان اخیر در قانون چک ایجاد شده که بسیاری از افراد از آن‌ها‌ ‌بی‌اطلاعند. در این مقاله ضمن اینکه به این تغییرات خواهیم پرداخت، شما را با مهم‌ترین اقدامات در مرحله اجرای چک‌های صیادی آشنا خواهیم کرد.

چک صیادی چیست؟

بر اساس ماده 6 قانون اصلاحی صدور چک، بانک‌ها برای ارائه دسته چک به مشتریان خود باید از طریق سامانه صدور یکپارچه دسته‌چک بانک مرکزی اقدام کنند. بنابراین از سال 1396 تمامی بانک‌ها موظف شدند که چک را از راه سامانه صدور یکپارچه دسته چک موسوم به «صیاد» صادر کنند. هر برگ چک صیادی یک شناسه 16 رقمی دارد که در سامانه صیاد ثبت شده. برای هر برگ از این چک‌ها باید اطلاعات کامل چک و مشخصات صادرکننده و دارنده در سامانه ثبت شود در غیر این صورت چک صادره فاقد اعتبار سند تجاری است و صرفا سندی عادی محسوب می‌شود. ظهرنویسی چک نیز برای تمام چک‌های صیادی ممکن است اما ظهرنویسی باید در سامانه صیاد به ثبت برسد. در نتیجه یکی از نکات مهم در مورد چک‌های صیادی عدم امکان صدور در وجه حامل است.

توجه: چک‌های سابق و قدیمی که نیاز به ثبت در سامانه صیادی نداشتند، تابع قوانین زمان خود هستند. این قوانین شامل قانون تجارت، اصلاحیه قانون تجارت، قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵ و به خصوص اصلاحیه قانون صدور چک مصوب ۱۳۸۲ می‌شوند. در صورتی که چک بی‌محلی در اختیار دارنده باشد، طبق قوانین سابق دو راه پیش روی اوست. یکی آنکه چک را به دادگاه ببرد و از طریق گرفتن حکم قطعی، آن را به اجرا بگذارد و دوم آنکه چک را (در صورتی که شرایط خاص خود را داشته باشد) از طریق اداره ثبت اسناد به اجرا بگذارد.

وصول چک‌ های صیادی بی‌ محل

بر اساس ماده ۲۳ قانون جدید چک، دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهی عدم پرداخت، از دادگاه صالح تقاضای صدور اجراییه کند. دادگاه در صورت وجود شرایط زیر علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجراییه صادر می‌نماید:

الف) در متن چک، وصول وجه منوط به تحقق شرطی نشده باشد.

ب) در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهد صادر شده.

ج) گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده ۱۴ این قانون و تبصره‌های آن صادر نشده باشد.

در ادامه این ماده آمده است که اگر بدهکار ظرف ۱۰ روز، بدهی خود را به دارنده چک نپردازد، مطابق قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی با او برخورد می‌شود. پس می‌توان گفت طبق شرایط پیش‌بینی‌شده در قانون جدید، در صورتی که چک وصول نشود یا کسری موجودی داشته باشد، دارنده چک می‌تواند از بانک تقاضای صدور گواهی‌ عدم‌ پرداخت یا کسری موجودی کند و بانک مربوطه مکلف است اطلاعات کامل چک را در سامانه چک‌های برگشتی بانک مرکزی ثبت کند و کد رهگیری را بر روی گواهی‌‌ مذکور قید کند.

سپس دارنده باید با گواهی عدم پرداخت و چک برگشتی به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواستش را ثبت کند. یعنی از دادگاه صالح (محل اقامت صاحب حساب یا محل برگشت چک) بدون دریافت حکم و قطعیت آن، درخواست صدور اجراییه نماید. تفاوت اصلاحات قانون جدید چک با قوانین سابق در همین بخش است زیرا در قانون جدید، نیازی به صدور حکم قطعی درباره چک نیست.

پس از درخواست صدور اجراییه، پرونده به دادگاه ارجاع می‌شود و قاضی مکلف است چک را بررسی و علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجراییه صادر کند. (البته در صورتی که در متن چک، وصول وجه آن مشروط به شرطی نشده باشد یا عنوان بابت تضمین انجام معامله یا تعهد ذکر نشده باشد یا گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت مقرر در قانون چک صادر نشده باشد.)

در صورتی که صادرکننده چک ظرف مدت ۱۰روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، بدهی خود را نپردازد (یا با دارنده چک توافقی انجام ندهد و یا برای اجرای حکم مالی معرفی نکند)، دارنده باید از طریق اجرای احکام دادگستری، پرونده اجرایی تشکیل دهد و اجراییه را طبق قانون به اجرا بگذارد. در این مرحله توقیف اموال صادرکننده یا صدور حکم جلب برای تسویه وجه چک امکان‌پذیر است.

توجه: پس از اینکه مدیر دفتر اجرای احکام، اوراق صدور اجراییه را دریافت کرد و پرونده اجرایی تشکیل داد، ظرف ۱ یا ۲ روز آینده پیامکی تحت عنوان ثبت پرونده در واحد اجرای احکام دریافت می‌کنید. پس از دریافت پیامک باید از واحد اجرای احکام نوبت بگیرید و جهت توقیف اموال در شعبه اجرای احکام حاضر شوید تا درخواست استعلام اموال به صورت قانونی و از طریق صدور نامه برای بانک مرکزی و یا شعب بانک‌هایی که مد نظر دارید انجام شود. همچنین استعلام از پلیس راهور، اداره ثبت اسناد و املاک و سازمان بورس (در صورتی که صادرکننده سهامی دارد) نیز باید انجام شود.

نکاتی که باید در مورد صدور اجراییه چک‌ های صیادی بدانید

در ارتباط با صدور اجراییه برای چک‌های صیادی نکاتی وجود دارد که اکثرا از آن‌ها اطلاعی ندارند و برای همین در هنگام مواجهه با چنین مشکلی دچار سردرگمی مضاعفی می‌شوند. برخی از مهم‌ترین نکاتی که باید در خصوص اجراییه چک‌های صیادی بدانید عبارتند از:

• تقاضای صدور اجراییه طبق قانون جدید چک «دعوا» محسوب نمی‌شود. بنابراین صدور قرار تامین خواسته و دستور موقت قبل از درخواست اجراییه و یا ضمن آن ممکن نیست.
• صرف نظر از مبلغ چک (کمتر از بیست میلیون تومان یا بیشتر) مرجع صالح صدور اجراییه درباره چک‌های برگشتی دادگاه است نه شوراهای حل اختلاف. (در چک های قدیمی در صورتی که مبلغ ۲۰ میلیون تومان و بالاتر بود، دادگاه حقوقی به پرونده رسیدگی می‌کرد و اگر مبلغ آن کمتر از ۲۰ میلیون تومان بود به شورای حل اختلاف ارجاع می‌شد.)
• اجراییه طبق ماده ۲۳ قانون جدید چک تنها علیه صادرکننده و صاحب حساب قابل صدور است و برای سایر مسئولین (مثلا ضامن‌ها و پشت‌نویسان) تنها می‌توان از طریق دریافت حکم از مرجع قضایی اقدام کرد.
• برای چک‌های جدید، صدور اجراییه فقط نسبت به اصل مبلغ چک مقدور است و برای خسارت تاخیر تادیه باید دادخواستی تقدیم دادگاه کرد و پس از دریافت حکم، خسارت تاخیر را وصول کرد.

اجرای چک در چه شرایطی متوقف می‌شود؟

پروسه اجرای چک باید کاملا قانونی پیش برود در غیر این صورت صادرکننده می‌تواند نسبت به آن شکایت کند و جلوی عملیات اجرایی را بگیرد. در موارد زیر حق صادرکننده برای شکایت و توقف اجرا محفوظ است:

• اگر چک مشروط، تضمینی یا مفقودشده باشد.
• چک از طریق جرایمی همچون کلاهبرداری یا خیانت در امانت به دست آمده باشد.
• اجراییه یا عملیات اجرایی فاقد وجاهت قانونی باشند یا تشریفات عملیات اجرایی مطابق قوانین و مقررات ثبتی رعایت نشده باشد.

در این صورت صادرکننده چک باید دعوای ابطال و توقف عملیات اجرایی را در همان مرجع صادرکننده اجراییه مطرح کند. همزمان با دادخواست و در صورت تودیع خسارت احتمالی به صندوق دادگستری، تقاضای دستور موقت مبنی بر توقف عملیات اجرایی نیز امکان‌پذیر است. در صورتی که دلیل ارائه شده مستند به سند رسمی باشد یا اینکه صادرکننده یا قائم مقام قانونی ادعای مفقودشدن چک را مطرح کنند و مرجع قضایی دلایل آن‌ها را بپذیرد، توقف عملیات اجرائی بدون أخذ تأمین، صادر خواهد شد.

توجه: شکایت باید نسبت به طرف درخواست‌دهنده اجراییه انجام شود نه اداره ثبت یا دفترخانه تنظیم‌‌کننده اجراییه. همچنین اعتراض باید با تنظیم دادخواست و رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی صورت گیرد و هزینه‌های دعاوی مالی (درصدهای قانونی) نیز پرداخت شود.

سخن پایانی

پروسه اجراگذاشتن و وصول وجه چک صیادی پروسه‌ای زمان‌بر و طاقت‌فرساست. بعلاوه پیگیری‌های بعد از صدور اجراییه نیز اهمیت زیادی دارند چرا که واحدهای اجرای احکام بسیار شلوغند و توقیف اموال ممکن است ماه‌ها طول بکشد و در این مدت صادرکننده چک بلامحل اموالش را انتقال دهد. بنابراین پس از صدور اجراییه، توقیف اموال باید سریعا به جریان بیفتد. در صورت نیاز به مشاوره حقوقی برای سرعت بخشیدن به روند اجرای چک‌های صیادی، می‌توانید با راه‌های ارتباطی معرفی‌شده در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حقوقی مهدی نائینی، وکیل پایه‌یک دادگستری استفاده کنید.