حکم جلب برای صادرکننده چک بی‌محل، حکمی است که در صورت عدم پرداخت وجه چک توسط صادرکننده یا صاحب حساب صادر می‌شود. این حکم می‌تواند کیفری یا حقوقی باشد. گرفتن حکم جلب برای صادرکننده چک بی‌محل، یکی از روش‌های قانونی است که دارنده می‌تواند از طریق آن طلبش را وصول کند. در این مقاله مهم‌ترین نکاتی که باید در مورد اجرای چک صیادی بلامحل و گرفتن حکم جلب صادرکننده آن بدانید بازگو خواهیم کرد.
راه‌های شکایت در خصوص مطالبه چک‌های صیادی برگشتی
درخواست صدور اجراییه بدون رسیدگی و رای دادگاه: در این مورد دارنده چک، در صورتی که چک بی‌محل باشد یا کسری موجودی داشته باشد، از بانک تقاضای صدور گواهی عدم پرداخت و یا کسری موجودی می‌کند. بانک هم اطلاعات کامل چک را در سامانه چک‌های برگشتی بانک مرکزی ثبت و کد رهگیری را بر روی گواهی عدم پرداخت درج می‌نماید. سپس دارنده با گواهی عدم پرداخت دریافتی به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست خود را ثبت می‌کند. سه دادگاه صلاحیت محلی برای رسیدگی به این دادخواست را دارند که عبارتند از دادگاه محل اقامت صاحب حساب، دادگاه محل برگشت چک و دادگاه محل صدور چک.
در این روش دارنده می‌تواند بابت دریافت وجه چک (بدون دریافت حکم و قطعیت آن) از دادگاه درخواست صدور اجراییه کند. دادگاه پرونده را بررسی می‌کند و در صورتی که در متن چک، وصول وجه مشروط نشده باشد یا عنوان بابت تضمین انجام معامله یا تعهد ذکر نشده باشد یا گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت مقرر در قانون صدور چک صادر نشده باشد، اجراییه را صادر می‌کند.
پس از صدور اجراییه، صادرکننده چک باید ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، بدهی خود را تسویه کند یا به نحوی موافقت دارنده را جلب کند یا مالی معرفی کند تا اجرای حکم میسر شود. در غیر این صورت به درخواست دارنده، اجرای احکام دادگستری پس از تشکیل پرونده اجرایی، اجراییه را به اجرا می‌گذارد. یعنی با استعلام و شناسایی و توقیف اموال صادرکننده، وجه چک به دارنده پرداخت می‌شود.
توجه: طبق قانون جدید، تقاضای صدور اجراییه دعوا محسوب نمی‌شود و نیازی به پرداخت هزینه دادرسی دعاوی مالی نیست و همچنین امکان صدور قرار تامین خواسته و دستور موقت قبل از درخواست اجراییه و یا ضمن آن نیز مقدور نمی‌باشد. ضمنا صدور اجراییه تنها نسبت به اصل مبلغ چک و خسارات دادرسی (هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل) ممکن است و برای خسارات تاخیر تادیه باید دادخواستی جداگانه تنظیم کرد. بعلاوه صرف نظر از مبلغ چک، مرجع صالح صدور اجراییه دادگاه است و نه شورای حل اختلاف.
طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه چک: گاهی چک یک چک حقوقی است و در این شرایط برای توقیف اموال صادرکننده باید به دادگاه عمومی مراجعه کرد. در موارد زیر چک حقوقی محسوب می‌شود:
- دارنده چک ظرف ۶ ماه برای دریافت گواهی عدم پرداخت و ثبت شکایت قانونی اقدامی نکرده باشد.
- چک سفید امضا باشد.
- اگر چک برای ضمانتباشد و در متن یا پشت آن قید ضمانت نوشته شده باشد.
- اگر چک مربوط به معاملات نامشروع و غیرمجاز همچون شرط‌بندی و ربا باشد.
- چک بدون تاریخ باشد.
- چک مدت‌دار باشد.
اقدام از طریق اجرای ثبت: طبق ماده 2 قانون صدور چک، چک‌های صادره از بانک‌هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور دایر شده‌اند یا می‌شوند (و همچنین شعب خارجی آن‌ها)، حکم سند لازم‌الاجرا را دارند. یعنی اگر دارنده چک به بانک مراجعه کند و با چک بی‌محل یا کسری موجودی مواجه شود، طبق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به اجرای اسناد رسمی می‌تواند وجه چک و یا باقیمانده آن را از صادرکننده مطالبه کند.
به این صورت که دارنده برای صدور اجراییه باید چک و گواهی عدم پرداخت و کد رهگیری آن را به اجرای ثبت اسناد محل تحویل دهد. اجرای ثبت در صورت وجود گواهی مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک، اجراییه را صادر می‌کند و مفاد اجراییه را به صادرکننده چک ابلاغ می‌کند. صادرکننده باید ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، وجه چک را تسویه کند یا برای وصول چک مالی را به اداره اجرا معرفی کند. چنانچه صادرکننده از پرداخت بدهی سر باز زند، دارنده چک می‌تواند اموال او را به دایره اجرا معرفی کند و یا برای استعلام سه‌گانه (پلیس راهور، بانک مرکزی یا بانک‌های مدنظر دارنده و سازمان ثبت اسناد و املاک) درخواست بدهد تا اموال صادرکننده چک شناسایی، بازداشت و در نهایت از محل مزایده آن‌ها، وجه چک پرداخت شود.
توجه: در مورد اجرای چک از طریق اداره ثبت نکاتی وجود دارد که باید بدانید:
- اگر دارنده چک نگران خروج صادر کننده از کشور باشد می‌توانداز طریق اجرای ثبت او را ممنوع‌الخروج کند.
- برای مراجعه به اجرای احکام ثبت، دارنده نیازی به رعایت موعد مقرر در قانون ندارد.
- در این روش امکان جلب صادرکننده وجود ندارد.
اقدام از طریق طرح شکایت کیفری: طبق قانون صدور چک، چکی که به دلایل مذکور در قانون، منجر به صدور گواهی عدم پرداخت شود، جرم محسوب می‌شود. یعنی در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک کافی نباشد و اقدام به صدور چک کند مجرم به شمار می‌رود. همچنین اگر او چک را با آگاهی از مسدودبودن حسابش صادر کرده باشد مجرم است. البته توجه داشته باشید که شکایت کیفری صرفا علیه صادرکننده چک امکان‌پذیر است. البته برای شکایت کیفری از چک برگشتی شرایط دیگری هم در نظر گرفته شده مثلا:
۱) رعایت مهلت 6 ماهه از تاریخ صدور چک برای وصول وجه آن (و یا مطالبه گواهی عدم پرداخت)
۲) رعایت مهلت 6 ماهه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت برای اقدام به شکایت کیفری
۳) بدون تاریخ نبودن چک
۴) تضمینی نبودن چک
5) به روز بودن چک
۶) بدون مبلغ نبودن چک
۷) بانکی بودن چک
جلب چک صیادی چگونه است؟
پس از صدور اجراییه و و تشکیل پرونده اجرایی در واحد اجرای احکام، ۳ استعلام عمده گرفته می‌شود (از پلیس راهور، بانک مرکزی یا بانک‌های مدنظر دارنده چک و اداره ثبت اسناد و املاک). در صورتی که هیج مالی از صادرکننده چک بی‌محل شناسایی نشود، یعنی امکان توقیف اموال وجود نداشته باشد، دارنده می‌تواند درخواست حکم جلب صادرکننده را از قاضی مطالبه کند. معمولا آرایی که در خصوص جلب صادر می‌شوند به صورت ۶۰ روزه هستند اما در برخی موارد آرای جلب به صورت ۶ ماهه یا ۳ ماهه نیز صادر می‌شوند. اگر دارنده طی بازه زمانی که برای جلب در نظر گرفته شده موفق به جلب صادرکننده بشود، صادرکننده در واحد اجرای احکام حاضر و در صورت عدم پرداخت بدهی، روانه زندان می‌شود. در صورتی که دارنده در این بازه موفق به جلب محکوم علیه نشود باید لایحه تمدید برگ جلب را خطاب به رئیس اجرای احکام بنویسد و دستور تمدید برگ جلب را دریافت کند. (برگ جلب یا به صورت دستی تمدید می‌شود و یا برگ جلبی جدید با بازه زمانی بیشتر صادر می‌شود.)
صدور برگ جلب برای چک بی‌محل به دو روش کلی انجام می‌شود که شامل:
حکم جلب کیفری: در این حالت، دارنده چک بعد از گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک، شکایت می‌کند و درخواست جلب و مجازات صادرکننده چک را از طریق دادسرا پیگیری می‌کند. اگر چک دارای شرایط خاصی (که در بخش چک‌های حقوقی ذکر شد) نباشد، کیفری محسوب شده و دارنده می‌تواند حکم جلب صاحب چک را بگیرد.
حکم جلب حقوقی: در مورد چک‌های حقوقی، دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهی عدم پرداخت به دادگاه حقوقی یا دادگستری، نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل (طبق تعرفه قانونی) درخواست اجراییه و یا جلب داشته باشد. دادگاه نیز مکلف است که در صورت وجود شرایط لازم حکم را صادر نماید.
مجازات عدم پرداخت مبلغ چک
همانطور که گفتیم، در صورت عدم پرداخت مبلغ چک توسط صادرکننده آن طی مهلتی ده روزه، دارنده می‌تواند درخواست جلب او را به دادگاه ارائه کند. در صورتی که صادرکننده چک، مالی جهت پرداخت بدهی معرفی نکند به حبس محکوم خواهد شد. میزان حبس نیز بسته به مبلغ چک متفاوت است. براساس ماده ۲۳ قانون جدید چک، مجازات حبس به شرح زیر است:
- برای چک‌های کمتر از ۱۰ میلیون، صادرکننده چک تا حداکثر شش ماه به حبس محکوم خواهد شد.
- برای چک‌های بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون، حکم حبس بین شش ماه تا یک سال خواهد بود.
- برای چک‌های بیش از ۵۰ میلیون، حکم حبس بین یک سال تا دو سال در نظر گرفته خواهد شد.
سخن آخر
چک صیادی، نوعی چک است که با استفاده از سامانه یکپارچه صیادی صادر می‌شود. این چک دارای شناسه یکتا و بارکد است و نسبت به چک‌های قدیمی از امنیت بالاتری برخوردار است. بنابراین احتمال سوءاستفاده از آن کمتر است. حکم جلب چک صیادی، یکی از روش‌های قانونی است که طلبکار می‌تواند با استفاده از آن بدهکار را مکلف به پرداخت وجه چک نماید. در صورتی که در مورد نوع چک برگشتی و اقدامات لازم برای گرفتن حکم جلب صادرکننده آن سئوالی دارید، پیشنهاد می‌کنیم با راه‌های تماس مندرج در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حقوقی مهدی نائینی، وکیل پایه‌یک دادگستری استفاده کنید.
