آیا امکان اقدام همزمان حقوقی و کیفری برای چک وجود دارد؟

اگر دارنده چک در تاریخ سررسید برای وصول و دریافت وجه آن به بانک مراجعه کند و وجه چک  به او پرداخت نشود، با توجه به شرایط از روش های مختلفی مانند روش های کیفری، حقوقی، ثبتی و اجرای دادگاه می‌تواند اقدام کند. طبعا هر کدام از این روش ها شرایط و ویژگی‌های خاص خود را دارند که باید در نظر گرفته شوند. در این مقاله قصد داریم ضمن بررسی راه‌های مختلف وصول و اجرای چک برگشتی، امکان اقدام همزمان کیفری و حقوقی در مورد چک را نیز بررسی کنیم.

تفاوت وصول چک های برگشتی قدیمی با چک های صیادی

در صورتی که دارنده چک به بانک مراجعه کند و چک به دلیل عدم موجودی برگشت داده شود، گواهی عدم پرداخت صادر می‌شود و دارنده می‌تواند از سه طریق نسبت به وصول وجه چک برگشتی اقدام کند.: تشکیل پرونده حقوقی مطالبه وجه چک، درخواست صدور اجرائیه از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و شکایت کیفری چک برگشتی. نحوه وصول چک برگشتی صیادی مانند چک‌های قدیمی است با این تفاوت که وصول چک برگشتی صیادی از طریق اجراییه دادگاه نیز امکان پذیر است اما برای چک های قدیمی نمی‌توان از این روش استفاده کرد.

وصول چک با طرح دعوای حقوقی

یکی از روش‌های وصول چک های برگشتی صیادی و چک های قدیمی، طرح دعوای مطالبه وجه چک است. دارنده می‌تواند از صادرکننده در دفاتر خدمات قضایی شکایت کند و درخواست پرداخت وجه چک به اضافه خسارت تأخیر تأدیه را داشته باشد.

طرح دعوای حقوقی پرداخت چک مستلزم پرداخت 3.5 درصد هزینه دادرسی در مرحله بدوی در دادگاه عمومی، 2.5 درصد در مرحله بدوی در شورای حل اختلاف و 4.5 درصد در مرحله تجدیدنظر و واخواهی است.

توجه: در صورتی که چک ظهرنویسی شده باشد یا ضامن داشته باشد، دارنده می‌تواند علیه ظهرنویس ها و ضامن نیز اقامه دعوا کند. همه این افراد در قبال دارنده چک مسئولیت تضامنی دارند و دارنده می‌تواند از هر کدام که بخواهد کل مبلغ چک را مطالبه کند.

درخواست صدور اجرائیه از سازمان ثبت اسناد و املاک برای مطالبه وجه چک برگشتی

روش دیگر دریافت وجه چک برگشتی از طریق اداره ثبت است. چک های صادره از بانک هایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور تأسیس می‌شوند و همچنین شعب آنها در خارج از کشور، اسناد لازم الاجرا بوده و از طریق اداره ثبت اسناد قابل اجرا هستند. اجرائیه اداره ثبت برای مطالبه وجه چک صرفاً علیه صادرکننده قابل صدور است و مراجعه به ظهرنویس و ضامن از این طریق امکان‌پذیر نیست.

جهت صدور اجرائیه، ارائه اصل چک و اصل گواهی عدم پرداخت صادره از بانک به اداره ثبت الزامی است. در صورتی که چک به دلیل کسری موجودی صادرکننده برگشت داده شود و صاحب چک اصل چک را به بانک تحویل داده باشد، گواهی عدم پرداخت صادر شده جایگزین اصل چک خواهد شد.

در صورتی که علت صدور گواهی عدم پرداخت مطابقت نداشتن امضای چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک باشد، نمی‌توان برای وصول مبلغ چک از طریق ثبتی اقدام کرد و اقامه دعوا فقط در محاکم قضایی امکان پذیر است.

همچنین چک فقط به مبلغ مندرج در آن اعتبار دارد، یعنی اصل وجه چک به صورت سند بوده و از طریق اجرای ثبت قابل وصول است. لذا مطالبه خسارت تأخیر در تادیه چک در این روش امکان پذیر نیست و باید در مرجع ذی صلاح طرح دعوا کرد.

بعلاوه چک هایی که به صورت مشروط یا معلق صادر شده و این شرایط در متن چک آمده است از طریق اجرای ثبت قابل مطالبه نیستند. وصول وجه چک مشروط یا معلق صرفا از طریق طرح دعوا در دادگاه عمومی حقوقی ممکن است.

در صورتی که دارنده چک برگشتی را از طریق اجرای ثبت اقدام کند و مبلغ چک وصول شود، در پایان مرحله اجرا و پس از وصول وجه چک، 5% مبلغ چک از صادرکننده اخذ می‌شود.

طرح شکایت کیفری برای وصول چک

در صورتی که چک صادره منجر به صدور گواهی عدم پرداخت شود، قابل تعقیب کیفری است. البته طرح شکایت در این مورد تنها تعیین کننده مجازات صادرکننده چک خواهد بود. به همین دلیل شاکی باید مبلغ چک و خسارت را نیز همزمان مطالبه کند که در همین دادگاه کیفری رسیدگی می‌شود.

شکایت کیفری برای چک بلامحل صرفاً علیه صادرکننده امکان‌پذیر است و ظهرنویسان و ضامنین فقط مسئولیت پرداخت اصل وجه چک و خسارت وارده را بر عهده دارند. ضمنا برای رسیدگی به شکایت، اخذ گواهی عدم پرداخت ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک و همچنین طرح شکایت ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت الزامی است و در غیر اینصورت امکان شکایت کیفری از دارنده سلب می‌شود.

بعلاوه حق شکایت کیفری فقط متعلق به دارنده‌ای است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه و گواهی عدم پرداخت به نام خود دریافت کرده است. در صورتی که چک برای اولین بار به بانک ارائه شود و گواهی عدم پرداخت نیز صادر شده باشد و دارنده چک را به شخص دیگری منتقل کند، انتقال گیرنده حق شکایت در مراجع کیفری را ندارد. مگر اینکه انتقال قهری و به دلیل ارث باشد.

توجه: شکایت کیفری از کلیه چک ها امکان پذیر نیست. چک هایی که فاقد وصف کیفری بوده و فقط از طریق مراجع حقوقی و ثبتی قابل پیگیری هستند عبارتند از: چک سفید امضا، چک مشروط، چک بدون تاریخ و چک موعددار.

 جریمه صدور چک بلامحل

جریمه صدور چک بلامحل در ماده ۷ قانون چک های برگشتی تعریف شده است. مجازات صدور چک بلامحل به شرح زیر است:

• در صورتی که مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ده میلیون (10.000.000) ریال باشد، مجرم به حبس حداکثر تا شش ماه محکوم می‌شود.
• چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ده میلیون (10.000.000) ریال تا پنجاه میلیون (50.000.000) ریال باشد به حبس از شش ماه تا یک سال محکوم می‌شود.
• در صورتی که مبلغ مندرج در متن چک بیش از پنجاه میلیون (50.000.000) ریال باشد به حبس از یک تا دو سال و ممنوعیت داشتن دسته چک برای دو سال محکوم می‌شود. (در صورت اقدام به صدور چند چک بلامحل مجموع آن‌ها ملاک خواهد بود.)

صدور اجرائیه وصول وجه چک توسط دادگاه حقوقی

وصول چک های برگشتی صیادی از طریق صدور اجراییه دادگاه نیز امکان پذیر است. بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، دارنده می‌تواند برای وصول وجه چک از دادگاه صالحه درخواست صدور اجرائیه کند. این اجرائیه بدون رسیدگی قضایی و صدور حکم صادر می‌شود. دادگاه صالح برای صدور اجرائیه دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت صادرکننده چک یا محل شعبه چک یا محل صدور چک می‌باشد.

این اجرائیه مانند اجرائیه صادره از اداره ثبت اسناد فقط علیه صاحب حساب قابل صدور است و علیه ظهرنویس ها و ضامن ها قابل صدور نیست. اما در صورتی که چک از طرف صاحب حساب صادر شده باشد، اجرائیه علیه صاحب حساب و صادرکننده به صورت تضامنی صادر می‌شود. و در صورتی که چک به صورت مشروط یا ضمانتی صادر شده باشد یا گواهی عدم پرداخت به علت دستور عدم پرداخت صادر شده باشد، صدور اجرائیه به این شیوه منتفی است.

صادرکننده 10 روز پس از ابلاغ اجرا مهلت دارد تا وجه چک را پرداخت کند یا رضایت دارنده را جلب کند یا مالی را برای توقیف ارائه کند. در صورتی که صادرکننده اقدامات لازم را انجام ندهد، بنا به درخواست دارنده، امکان ممنوع الخروجی و جلب او وجود دارد.

آیا امکان شکایت همزمان حقوقی و کیفری برای چک وجود دارد؟

خیلی از افراد تصور می‌کنند که روی چک یا باید اقدام حقوقی انجام داد یا کیفری و هر دو اقدام را نمی‌توان همزمان انجام داد. در صورتی که قانونگذار در اقدام کیفری چک اصلا هیچ کاری با پرداخت وجه چک ندارد. البته یک مزیتی برای صادرکننده در صورت پرداخت وجه چک قائل است اما اینطور نیست که امکان اقدام همزمان از دو مسیر حقوقی و کیفری وجود نداشته باشد.

شما می‌توانید همزمان با اینکه روی چک شکایت کیفری به ثبت رسانده‌اید و پرونده در دادسرا در حال رسیدگی است، اقدام حقوقی مطالبه وجه چک را هم انجام دهید. یا برعکس ممکن است شما مسیر حقوقی را شروع کنید و تا جایی هم پیش بروید اما نتیجه‌ای نگیرید؛ در این حالت اگر چک شرایط اقدام کیفری را هم داشته باشد، می‌توانید در صورت رعایت مواعدی که خیلی هم اهمیت دارند، شکایت کیفری را هم همزمان با شکایت حقوقی (در حالی که پرونده در دادگاه حقوقی باز است) به ثبت برسانید و پرونده را از طریق دادسرا پیگیری کنید.

خلاصه مطلب

برای مطالبه و اجرای وجه چک روش‌های مختلفی وجود دارد که شامل اقدام کیفری، حقوقی و ثبتی و همینطور اجراییه دادگاه (برای چک های صیادی) می‌باشد. سئوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا امکان اقدام همزمان حقوقی و کیفری در مورد چک وجود دارد یا خیر. همانطور که در این مطلب خواندید، در صورت وجود شرایط چک کیفری و حقوقی می‌توان همزمان هر دو دعوا را مطرح کرد.

شیوه‌های مختلفی که در مورد چک برگشتی وجود دارد، ممکن است دارندگان چک را سردرگم کند بنابراین هنگام مواجهه با چک برگشتی، مشورت با یک وکیل باتجربه ضروری است. چنانچه برای امور مربوط به چک نیاز به مشاوره حضوری، تلفنی و یا آنلاین دارید می‌توانید با شماره‌های مندرج در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حقوقی مهدی نائینی، وکیل پایه یک دادگستری استفاده کنید.