آیا شاکی می تواند اعسار را قبول نکند؟
در نظام حقوقی ایران، اعسار به عنوان یکی از نهادهای حمایتی برای افراد ناتوان از پرداخت هزینه‌های دادرسی یا محکوم‌به شناخته می‌شود. فلسفه وجودی اعسار این است که هیچ‌کس به دلیل فقر و تنگدستی از دسترسی به عدالت محروم نماند و همچنین امکان اجرای احکام مالی به گونه‌ای فراهم شود که موجب عسر و حرج غیرقابل تحمل برای محکوم‌علیه نگردد.
اما پرسش مهم این است که آیا پذیرش یا رد اعسار در اختیار شاکی (طلبکار) است یا دادگاه رأساً تصمیم می‌گیرد؟ پاسخ سریع این است که خیر شاکی حق اعتراض دارد اما تصمیم‌گیری و رای نهایی در اختیار دادگاه است و اگر دادگاه تشخیص بدهد بدهکار معسر است، شاکی نمی‌تواند این رای را رد کند.
فهرست مطالب
مبانی قانونی اعسار
قانون‌گذار در قانون اعسار مصوب ۱۳۱۳ و همچنین مواد ۵۰۴ تا ۵۱۴ قانون آیین دادرسی مدنی مقرراتی را در خصوص اعسار از هزینه دادرسی بیان کرده است. همچنین، مواد ۱ تا ۲۶ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی (۱۳۹۴) مقررات جدیدتری را در زمینه اعسار از محکوم‌به مطرح می‌کند.
مطابق این قوانین:
- اعسار از هزینه دادرسی: شخصی که توانایی پرداخت هزینه دادرسی را ندارد می‌تواند دادخواست اعسار بدهد.
- اعسار از محکوم‌به: محکوم‌علیه می‌تواند در صورت عدم توانایی پرداخت، تقاضای اعسار یا تقسیط بدهی را داشته باشد. مثلا درخواست اعسار از پرداخت چک صیادی از این نوع است.
دادگاه موظف است به ادعای اعسار رسیدگی کند و دلایل آن را بررسی نماید. ملاک، تشخیص قاضی بر اساس مستندات و تحقیقات است، نه رضایت یا عدم رضایت طرف مقابل.
نقش شاکی در دعوای اعسار
شاکی یا طلبکار در جریان دعوای اعسار نقش مهمی دارد، اما این نقش در حد «اعتراض و دفاع» است، نه تصمیم‌گیری نهایی.
- طلبکار می‌تواند به ادعای اعسار بدهکار اعتراض کند.
- او می‌تواند دلایل و مستنداتی مبنی بر توانمندی مالی مدعی اعسار ارائه دهد (مانند اسناد مالکیت، گزارش‌های بانکی یا شهادت شهود).
- اما قبول یا رد نهایی اعسار در صلاحیت دادگاه است، نه شاکی.
به عبارت دیگر، شاکی می‌تواند در فرآیند رسیدگی فعال باشد ولی اختیار «وتو» یا «تأیید» ندارد و توانایی رد کردن حکم اعسار بدهکار را ندارد. البته برخی دادگاه‌ها در صورت اعلام رضایت شاکی به اعسار، رسیدگی را ساده‌تر و سریع‌تر انجام می‌دهند، اما در صورت مخالفت، باز هم قاضی موظف است موضوع را با تحقیقات و استعلام بررسی کند.
پاسخ به پرسش اصلی
با توجه به قوانین و رویه قضایی، می‌توان نتیجه گرفت:
- اعسار یک حق قانونی برای مدیون است که با دادخواست و رسیدگی دادگاه احراز می‌شود.
- شاکی نمی‌تواند به صورت مطلق بگوید «اعسار را قبول ندارم» و با این اعلام مانع صدور حکم شود.
- با این حال، شاکی حق دارد دلایل و مدارک خود را ارائه دهد و حتی با شهادت شهود یا مستندات مالی نشان دهد که بدهکار در واقع معسر نیست.
- نهایتاً، تشخیص اعسار یا عدم اعسار در صلاحیت دادگاه است و رأی صادره قابل تجدیدنظرخواهی نیز می‌باشد.
تجدید نظرخواهی از حکم اعسار
حکم اعسار قطعی و تغییرناپذیر نیست و امکان تجدیدنظر نسبت به آن وجود دارد. مطابق ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی، احکام مالی بیش از سه میلیون تومان و همچنین طبق ماده ۵۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی، احکام مربوط به اعسار از هزینه دادرسی در دادگاه تجدیدنظر استان قابل اعتراض هستند.
طرفین دعوا اعم از شاکی یا بدهکار، ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ رأی (و برای مقیمان خارج از کشور ظرف دو ماه) می‌توانند دادخواست تجدیدنظر تقدیم کنند. مرجع رسیدگی، دادگاه تجدیدنظر استان است که اختیار تأیید، نقض یا اصلاح رأی بدوی را دارد.
اهمیت این موضوع برای شاکی در آن است که اگر دادگاه بدوی به اشتباه اعسار بدهکار را پذیرفته باشد، وی می‌تواند با ارائه دلایل جدید در مرحله تجدیدنظر مانع تثبیت این حکم شود. به همین ترتیب، بدهکار نیز در صورت رد اعسار می‌تواند از این حق استفاده کند. در نتیجه، نهاد تجدیدنظرخواهی تضمینی برای رعایت عدالت و جلوگیری از تضییع حقوق هر دو طرف محسوب می‌شود.
مشاوره با وکیل برای اعتراض به اعسار
از آنجا که دعوای اعسار از جنبه‌های فنی و پیچیدگی‌های حقوقی زیادی برخوردار است، داشتن یک وکیل متخصص می‌تواند نقش کلیدی در موفقیت شاکی در اعتراض ایفا کند. وکیل می‌تواند:
- مدارک و مستندات مالی بدهکار را بررسی و نقاط ضعف آن را کشف کند.
- با طرح ایرادات شکلی و ماهوی، از پذیرش اعسار بی‌مورد جلوگیری کند.
- در جلسات رسیدگی با استدلال حقوقی قاضی را متقاعد کند که بدهکار معسر نیست.
- در صورت صدور رأی به اعسار، مراحل تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی را پیگیری کند.
بنابراین، مشاوره با وکیل نه تنها شانس موفقیت شاکی را بالا میبرد، بلکه باعث می‌شود روند پرونده سریع‌تر و اصولی‌تر طی شود. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره با وکیلی پایه یک دادگستری مهدی نائینی وقت مشاوره را از طریق سایت به صورت آنلاین رزرو کنید و یا با شماره‌های مندرج در سایت تماس بگیرید.
سوالات متداول
۱. آیا شاکی می‌تواند اعسار بدهکار را قبول نکند؟
بله، شاکی می‌تواند به اعسار اعتراض کند و دلایل خود را ارائه دهد؛ اما پذیرش یا رد نهایی اعسار در اختیار دادگاه است، نه شاکی.
۲. اگر شاکی اعسار را بپذیرد، آیا دادگاه بدون رسیدگی حکم صادر می‌کند؟
معمولاً در صورت پذیرش شاکی و نبود دلایل خلاف، دادگاه سریع‌تر به اعسار رأی می‌دهد، اما قاضی همچنان اختیار بررسی دارد.
۳. اگر شاکی اعسار را نپذیرد و اعتراض کند، چه اتفاقی می‌افتد؟
دادگاه وارد رسیدگی می‌شود، از شهود و مدارک مدعی اعسار تحقیق می‌کند و در صورت لزوم استعلامات مالی می‌گیرد.
۴. آیا رأی دادگاه درباره اعسار قطعی است؟
خیر، رأی مربوط به اعسار مانند سایر احکام دادگاه‌ها قابل تجدیدنظرخواهی است.
۵. فرق اعسار از هزینه دادرسی با اعسار از محکوم‌به چیست؟
اعسار از هزینه دادرسی: برای شروع دعوا یا تجدیدنظرخواهی وقتی شخص توان پرداخت هزینه دادرسی را ندارد. اعسار از محکوم‌به: برای زمانی که بدهکار محکوم شده ولی توان پرداخت محکوم‌به یا دیون را ندارد.
۶. اگر اعسار پذیرفته شود، آیا طلبکار متضرر می‌شود؟
طلبکار می‌تواند از طریق تقسیط یا توقیف اموال بدهکار به تدریج طلب خود را وصول کند. اعسار مانع وصول دین نیست، فقط روش و زمان آن را تغییر می‌دهد.
