مراحل و نحوه دریافت گواهی انحصار وراثت

گاهی پس از پس از فوت یک فرد میان ورثه قانونی او بر سر تقسیم ارث اختلافاتی بروز می‌کند که ممکن است تا سال‌ها لاینحل باقی بماند. پس باید تکلیف اموالی که از متوفی به جا مانده به درستی روشن گردد و سهم هر یک از وارثان قانونا محاسبه و پرداخت شود. اولین قدم برای این منظور گرفتن گواهی انحصار وراثت است. برای دریافت این گواهی باید یک سری مراحل قانونی را پشت سر بگذارید که در ادامه این مقاله به طور جامع درباره آن توضیح خواهیم داد.

مراحل گام به گام انحصار وراثت

برای انجام مراحل انحصار وراثت باید مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:

• اولین مرحله صدور گواهی حصر وراثت تکمیل اسناد و مدارک موردنیاز توسط فرد متقاضی است.
• پس از تهیه مدارک موردنیاز و ارائه درخواست گواهی، موضوع به شورای حل اختلاف محل فوت متوفی، ارجاع داده خواهد شد و در صورت کامل‌بودن مدارک، باتوجه‌به میزان اموال ماترک، مابقی روند قانونی طی خواهد شد.
• در گام بعدی آگهی حصر وراثت در یکی از روزنامه‌ها منتشر می‌شود تا اگر ذی‌نفع دیگری وجود دارد، اعلام‌حضور کند.

گواهی حصر وراثت چیست؟

یکی از پرونده‌هایی که هر خانواده‌ای ممکن است در محاکم دادگستری و شوراهای حل اختلاف درگیر آن بشود، تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت است. این گواهی نوعی سند رسمی صادر شده از سوی شورای حل اختلاف، بر اساس قانون تصدیق انحصاروراثت است. این سند مبین آن است که وراث شخص متوفی چه کسانی هستند.

این گواهی ابتدا با معرفی شخص متقاضی آغاز می‌شود. متقاضی صرفاً وراث متوفی نیستند و اشخاص ذی‌نفع مانند طلبکار یا شخصی که به نفع او وصیتی ثبت شده، نیز می‌توانند متقاضی دریافت گواهی انحصار باشند. در متن گواهی، وراث تأیید و تصدیق شده نیز معرفی می‌شوند.

تفاوت حصر وراثت با انحصار وراثت

حصر وراثت و انحصار وراثت معنای یکسانی دارند و صرفا در عبارت با هم متفاوت هستند. یعنی با اینکه هر دو، رویه قانونی یکسانی دارند اما:

• در انحصار وراثت قانون معین می‌کند که هر یک از وراث چه میزان ماترک به ارث می‌برند.
• در حصر وراثت، یک مرجع صالح براساس قانون حصار مصوبه 1308 و قانون امور حسبی تعداد وراث را مشخص می‌کند.

آیا تقسیم ارث بدون انحصار وراثت ممکن است؟

بعد از فوت شخص متوفی، افراد ذی‌نفع در مراجعه به هر سازمان و ارگانی و برای انجام هرگونه اقدامی در خصوص اموال متوفی باید گواهی انحصار وراثت را در اختیار داشته باشند. اگر به هر علتی گواهی به فرد متقاضی ارائه نشود، هیچ‌گونه خدماتی به شخص مذکور ارائه نخواهد شد. البته لازم به ذکر است چنان چه متوفی هیچ‌گونه اموالی به جا نگذاشته باشد، طبیعتاً حصر وراثت صورت نخواهد گرفت. بنابراین تنها در صورتی که شرایط زیر برقرار باشد اخذ گواهی ضرورت ندارد:

• متوفی هیچ دارایی‌ نداشته یا دارایی‌ها سند عادی داشته باشند
• وراث بر سر تقسیم توافق کنند
• ورثه محجوری در میانشان نباشد
• نخواهند اموال را با سند رسمی به کسی منتقل کنند

تقسیم ارث بدون حضور همه وراث

در شرایطی که وراث، گواهی گرفته باشند و یکی از آن‌ها، از سایر ورثه، وکالت داشته باشد و همه موافق تقسیم باشند، امکان تقسیم ارث بدون حضور همه ذی‌نفعان، وجود دارد.

اما در صورتی که میان ورثه متوفی، شخص محجور یا غایب و مفقود الاثری وجود داشته باشد، امکان تقسیم کردن ارث بدون دادگاه، ممکن نیست و همچنین اگر با هم توافق نداشته باشند هم باید به دادگاه مراجعه کنند.

تقسیم ارث در دادگاه

فرآیند تقسیم ارث در دادگاه به این صورت است که:

• یکی از وراث یا همه آن‌ها، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست تقسیم ترکه را ثبت و از دادگاه، تقاضای صدور حکم می‌کند.
• دادگاه، برای تمامی ذی نفعان یا قیم و نمایندگان قانونی آن‌ها، ابلاغیه می‌فرستد.
• حتی در صورت عدم حضور تمام ورثه، جلسه رسیدگی تشکیل و حکم صادر می‌شود (غایبین، فرصت واخواهی و تجدید نظر خواهی خواهند داشت و می‌توانند نسبت به رای غیابی، اعتراض کنند.)

هزینه انحصار وراثت چقدر است؟

هزینه بسته به اینکه چگونه روند کار را پیش ببرید (با وکیل یا بدون وکیل) متفاوت است. به طور کلی هزینه صدور این گواهی هر سال به روز می‌شود و در حال حاضر (سال ۱۴۰۳) حدود ۲۰۰ هزار تومان است.

• هزینه انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار رایگان می‌باشد.
• در صورتی که وارثان اختلاف داشته باشند و بخواهند وکیل بگیرند، هزینه وکیل به عهده شاکی است.

مدت زمان انحصار وراثت بعد از فوت

صدور گواهی مبنی بر اینکه نوع گواهی محدود است یا نامحدود، متفاوت است. صدور گواهی حصر وراثت محدود معمولاً بین ۵ الی ۱۰ روز طول می‌کشد؛ اما صدور گواهی حصر وراثت نامحدود، بین ۴۰ تا ۵۰ روز طول خواهد کشید. علت زمان بر بودن فرایند اخذ گواهی نامحدود، همان‌طور که ذکر شد این است که باید آگهی فوت شخص متوفی در روزنامه منتشر شود و یک ماه از تاریخ انتشار آن نیز بگذرد.

آیا ارائه گواهی مالیات بر ارث ضروری است؟

تا پیش از سال ۱۳۹۵ تمام اشخاص متقاضی دریافت گواهی حصر وراثت، ملزم بودند که گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی را به مرجع قضایی تقدیم کنند. در حال حاضر نیز اگر شخصی، متقاضی دریافت گواهی انحصار وراثت فردی باشد که پیش از سال ۱۳۹۵ فوت کرده، ملزم به ارائه گواهی اظهارنامه مالیاتی خواهد بود. لازم به ذکر است که ارائه این مدرک برای حصر وراثت متوفیان پس از سال ۱۳۹۵، ضرورتی ندارد. این امر به معنی لغو قانون پرداخت مالیات‌برارث توسط ورثه، نیست. بلکه صرفاً جهت دریافت گواهی حصر وراثت، ارائه گواهی مذکور، دیگر ضرورتی ندارد.

انواع گواهی حصر وراثت

گواهی حصر وراثت بر اساس میزان مال ماترک، به دو نوع گواهی حصر وراثت نامحدود و گواهی حصر وراثت محدود تقسیم می‌شود. تفاوت این دو گواهی در میزان اموال، مدت‌زمان لازم برای صدور گواهی و مراحل اداری است. لازم به ذکر است اطلاعاتی که در یک گواهی حصر وراثت درج می‌شوند شامل تعداد و مشخصات کامل هویتی وراث، نسبت هر یک با متوفی و نسبت سهمشان از ماترک است. اکثر قوانینی هم که به این مسئله حقوقی می‌شوند، در سال ۱۳۰۹ تصویب شده‌اند؛ اما بر اساس تغییر شاخص قیمت‌ها و هزینه زندگی تغییراتی در این قوانین اعمال شده است که در ادامه به شرح آنها خواهیم پرداخت.

گواهی حصر وراثت نامحدود

مطابق با بخشنامه ۳۸۳۸۴ مورخ ۱۳۹۹.۰۷.۰۷ که تصویر بالا آن را مشاهده می‌کنید، درصورتی‌که ارزش ماترک متوفی بالای ۵۰ میلیون تومان باشد، باید در روزنامه رسمی و کثیرالانتشار، آگهی مبنی بر فوت شخص متوفی و ثبت درخواست صدور گواهی انحصار وراثت، منتشر شود تا اگر شخصی نسبت به این مسئله اعتراضی دارد، به دادگاه مذکور مراجعه نماید.

گواهی حصر وراثت محدود

این گواهی در شرایطی صادر می‌شود که ارزش ماترک متوفی کمتر ۵۰ میلیون تومان باشد. در این شرایط نیازی به انتشار آگهی نخواهد بود.

 

مدارک لازم برای انحصار وراثت در شورای حل اختلاف

مدارکی که برای اخذ گواهی در شورا نیاز دارید شامل موارد زیر است:

• گواهی فوت متوفی
• شناسنامه وراث
• استشهاد رسمی
• شناسنامه شخص متوفی
• عقدنامه یا رونوشت آن

در صورت نقص مدارک چه باید کرد؟

از مشکلاتی که ممکن است مانع روند صدور گواهی انحصار وراثت شود، نقص مدارک موردنیاز است. چنان چه گواهی فوت، شناسنامه وراث، شناسنامه متوفی و… به هر علتی موجود یا در دسترس نباشند، مراجع قضایی و شورای حل اختلاف اقدامات لازم را در چهارچوب قانون به عمل می‌رسانند.

در ادامه در مورد دو نمونه از مدارک مهمی که نقص آنها در روند کار کمی اختلال ایجاد کند، توضیح خواهیم داد.

گواهی فوت

یکی از ضروری‌ترین مدارکی که باید به شورای حل اختلاف ارائه شود، گواهی فوت است. همان‌طور که گفته شد ممکن است شما به‌عنوان یکی از وراث، به هر علتی گواهی فوت را در اختیار نداشته باشید؛ برای مثال ورثه‌ای که گواهی فوت را دریافت کرده است آن را در اختیار شما قرار نمی‌دهد. باتوجه‌به اینکه تمام وراث می‌توانند تقاضای دریافت گواهی فوت را به ثبت برسانند، این مشکل به‌سادگی قابل‌حل خواهد بود.

مدارک وراث

یکی دیگر از مشکلات شایع در خصوص صدور گواهی حصر وراثت، عدم مشارکت تمام وراث برای ارائه اسناد و مدارک است. برای مثال ممکن است وراث شناسنامه خود را در اختیار فرد متقاضی قرار ندهند، شناسنامه‌ها مفقود شده باشند یا شخص ساکن خارج از کشور باشد. در این شرایط شخص متقاضی می‌تواند در شورای حل اختلاف تقاضای استعلام از سازمان ثبت‌احوال را به ثبت برساند. پس از ثبت تقاضا، از سوی شورای حل اختلاف استعلامی مبنی بر معرفی وراث ثبت شده در اسناد سه‌جلدی متوفی، اخذ خواهد کرد. در نتیجه اخذ این استعلام، تعداد وراث و مشخصات هویتی آن‌ها تعیین خواهد شد.

استشهادیه محضری چیست؟

استشهادیه محضری یکی از اقدامات لازم جهت دریافت سند انحصار وراثت است. در این روند سه فرد از اطرافیان متوفی (به‌غیراز ورثه)، در دفتر اسناد رسمی حاضر می‌شوند و با تکمیل فرم استشهادیه، مشخصات وراث متوفی در زمان مرگ وی را تصدیق می‌کنند و بر آن شهادت می‌دهند. این استشهادیه پس از درج مهر و امضا توسط سردفتر اسناد رسمی، اعتبار قانونی پیدا خواهد کرد.

تقسیم اموال و دریافت گواهی انحصار وراثت

انواع حصر وراثت

باتوجه‌به امکان سکونت ذی‌نفع در خارج از کشور و تنوع اموال ماترک مانند، حساب بانکی، ملک و املاک، مستمری بازنشستگی، فیش حج و… مراحل انحصار وراثت این اموال ضوابط و قوانین متفاوتی دارد. در این بخش به بررسی روند انحصاروراثت حقوق بازنشستگی، فیش حج و افراد خارج از کشور خواهیم پرداخت.

انحصار وراثت حقوق بازنشستگی

مستمری بازنشستگی متوفی، پس از فوت آنها به‌صورت مادام‌العمر به همسر یا دختران مجرد، یا پسران زیر ۲۰ سال یا پدر و مادر متوفی (درصورتی‌که در قید حیات باشند) تعلق می‌گیرد. البته در صورت ارائه گواهی اشتغال به تحصیل، پسران زیر ۲۵ سال نیز مشمول دریافت این حقوق خواهند بود. به‌منظور حصر وراثت حقوق بازنشستگی، وراث ابتدا باید گواهی انحصار وراثت را مطابق مراحل و ضوابط ذکر شده در این مطلب، دریافت کنند. لازم به ذکر است سهم همسر متوفی ۵۰%، سهم فرزندان ۲۵% و سهم پدر و مادر متوفی ۲۰% از حقوق بازنشستگی متوفی خواهد بود.

انحصار وراثت فیش حج

چنان چه فیش حج به‌عنوان اموال ماترک از متوفی به جا بماند، ورثه در تقسیم آن به‌عنوان ارث یا فروش آن مختار هستند. این قسم انحصاروراثت ملزم به رضایت تمام وراث است و در صورت رضایت، ورثه می‌توانند یک شخص را به نیابت عازم سفر مبارک حج بنمایند. چنان چه فیش حج متوفی، شامل مبلغی بیش از نیاز یک سفر حج باشد، یکی از ورثه به حج نیابتی عازم خواهد شد و ما به تفاوت هزینه، میان سایر وراث تقسیم خواهد شد.

انحصار وراثت افراد خارج از کشور

چنان چه یکی از اشخاص ذی‌نفع، در خارج از کشور سکونت داشته باشد، می‌تواند در همان کشور روند انحصاروراثت را پیگیری نماید. به این صورت که متقاضی باید به اداره کنسولگری ایران در کشور مربوطه، مراجعه کرده و با ارائه مدارک درخواست خود را ثبت کند. پس از این مرحله، لازم است فرد مدارک موجود را با ارائه وکالت‌نامه برای یک وکیل ماهر و حاضر در ایران ارسال کند.

درخواست گواهی انحصار وراثت توسط وراث

گواهی انحصار وراثت سهام عدالت

یکی از داغ‌ترین مباحث تقسیم ارث در چند سال اخیر، مربوط به تعیین تکلیف سهام عدالت متوفی و گرفتن گواهی آن است. برای این منظور در وهله اول باید استشهادیه محضری تهیه شود که در یک دفتر اسناد رسمی قابل‌انجام است. در آنجا فرمی به شما داده می‌شود که باید توسط سه شاهد تکمیل شود. سپس با مراجعه به یک دفتر الکترونیک خدمات قضایی می‌توان مراحل لازم برای صدور گواهی را کامل کرد.

در نهایت هم یک آگهی از طرف شورای حل اختلاف در روزنامه منتشر می‌شود. درصورتی‌که پس از یک ماه خبری از ذی‌نفع دیگری نشود، گواهی صادر خواهد شد.

انحصار وراثت مستمری متوفی

این مورد هم یکی از پرونده‌های اصلی تقسیم ارث در مراجع حقوقی است. مراحل کار برای گرفتن این گواهی مانند دریافت گواهی سهام عدالت است. مدارک لازم برای ارائه به شورا بسته به موقعیت، عبارت‌اند از:

• کپی و اصل کارت ملی و شناسنامه وراث و متوفی
• گواهی فوت فرد بیمه‌شده
• کپی و اصل عقدنامه همسر
• کپی و اصل انحصار ورثه که نباید بیشتر از ۹ ماه از تاریخ فوت باشد.
• استشهادیه محضری
• وصیت‌نامه متوفی
• مدارک مرتبط با کفالت والدین
• گواهی تحصیل فرزند ذکور که بالاتر از هجده سال دارد.
• صورت‌جلسه کمیسیون پزشکی برای ازکارافتادگی والدین یا فرزندان مرحوم

درخواست‌ نامه برقراری مستمری برای وراث و استعلام انحصار وراثت قدیمی

برای پیگیری و استعلام درخواست حصر وراثت، حتی استعلام انحصار وراثت قدیمی مراحل زیر را طی کنید:

1. با جستجوی عبارت «سامانه خدمات الکترونیک قضایی»، وارد وب‌سایت عدل ایران شوید یا روی لینک adliran.ir کلیک کنید.
2. پس از ورود به سامانه روی گزینه «سامانه اطلاع‌رسانی پرونده» کلیک کنید.
3. سپس با استفاده از رمز پرونده خود وارد قسمت «اطلاع‌رسانی پرونده» شوید.
4. پس از واردکردن رمز عبور و کد ملی می‌توانید وارد سامانه شوید و از روند پرونده انحصاروراثت اطلاع پیدا کنید.

دادخواست اعتراض به گواهی حصر وراثت (عکس نیازمند ادیت)

اعتراض به گواهی انحصار وراثت

معمولاً در طی فرایند تقسیم ارث، میزان سهم هر کدام از وراث در دادگاه مشخص می‌شود. اما اگر اعتراضی دراین‌بین صورت گیرد، قابل‌پیگیری است. یکی از نمونه اعتراضاتی که معمولاً در پرونده‌های حصر وراثت دیده می‌شود، کامل نبودن تعداد ورثه یا سایر ذی‌نفعان است. یعنی ممکن است نام یک یا چند نفر در لیست وراث ثبت نشده باشد یا رسمی بودن ازدواج همسر با متوفی محرز نباشد.

درهرصورت برای اعتراض، باید به شورای حل اختلاف مراجعه شود. در ادامه وقتی برای بررسی شکایت دو دعوا تعیین شده و به مسئله رسیدگی می‌شود. اگر پرونده در این جلسه مختومه نشود بقیه رسیدگی در دادگاه انجام خواهد شد.

تا چه زمانی امکان اعتراض به گواهی انحصار وراثت وجود دارد؟

خوشبختانه مهلت خاصی مشخص نشده است. امکان ثبت اعتراض در محل صدور گواهی وجود دارد و بسته به پیچیدگی پرونده ممکن است طول بکشد. علت هم این است که مرجع موردنظر باید کاملاً بررسی‌های لازم را انجام دهد.

مدارک لازم جهت اعتراض به گواهی

مدارکی که لازم است برای اعتراض به گواهی انحصار وراثت، تقدیم شورا یا دادگاه شوند شامل:

• کارت ملی و شناسنامه معترض
• برگه دادخواست
• گواهی

نمونه اعتراض به گواهی

در زیر یک نمونه اعتراض به گواهی حصر وراثت مربوط به فرزندان متوفی را مشاهده می‌کنید:

« برگ دادخواست به دادگاه عمومی

خواهان:………………………………………………….

خوانده:……………………………………………………

وکیل یا نماینده قانونی:……………………….

تعیین خواسته و بهای آن: ابطال گواهی انحصاروراثت شماره…………. صادره از شعبه……………. دادگاه…………….

دلائل و منضمات دادخواست: فتوکپی مصدق گواهی انحصاروراثت شماره…………. فتوکپی شناسنامه خانم/ آقای…………………… یا برگ استشهادیه محضری بقیه مدارک در پرونده کلاسه………………… مضبوط است.

ریاست محترم «نام دادگاه صادرکننده‌ی گواهی انحصاروراثت فوق‌الذکر»

با سلام، احتراماً به استحضار می‌رساند:

پدر این‌جانب………………………. به نام مرحوم…………………. در تاریخ……………. در شهر…………………. فوت نموده است. احد از ورثه به نام آقای…………… که پسر متوفی است با ارائه مدارک ناقص، گواهی انحصاروراثت شماره…………………. را دریافت نموده است.

نظر به اینکه در گواهی مذکور نام دو تن از ورثه به نام‌های آقای……………… و خانم…………………… که پسر و دختر متوفی هستند قید نشده و ازاین‌جهت گواهی صادره ناقص است؛ لذا با تقدیم فتوکپی مصدق شناسنامه آنان تقاضا دارد بدواً گواهی صادره را باطل و سپس نسبت به صدور گواهی انحصاروراثت به شرح مدارک پیوست اقدام فرمایند.

محل امضا – مهر – اثر انگشت»

گرفتن المثنی انحصار وراثت

یکی از اتفاقات شایعی که در مورد گواهی حصر وراثت پیش می‌آید، گم‌شدن آن است. در چنین شرایطی می‌توان برای دریافت مجدد گواهی اقدام کرد. شاید برخی افراد در گرفتن این سند، سهل‌انگاری کنند؛ اما باید گفت که بدون آن نمی‌توان ارثیه را فروخت یا حتی بنام زد.

با این اوصاف برای دریافت مجدد گواهی انحصار وراثت:

1. باید بدانید که گواهی اصلی از کجا تهیه شده است.
2. سپس لازم است از تک‌تک وراث بخواهید درخواستشان برای صدور کپی برابر اصل این برگه را تنظیم و تسلیم دادگاه کنند.
3. استشهادنامه‌ای که در یک دفتر اسناد با حضور سه نفر شاهد تنظیم می‌شود را هم داشته باشید.
4. با مراجعه به یک دفتر خدمات الکترونیک دادخواستی مبنی بر گرفتن کپی گواهی را تنظیم کنید تا کارها توسط شورا پیگیری شود.

اما مدارک لازم، شامل موارد زیر است:

• شناسنامه تمام ورثه
• شناسنامه متوفی و گواهی فوت
• وصیت‌نامه متوفی در صورت وجود
• استشهادنامه
• عقدنامه

سخن پایانی

دریافت گواهی انحصار وراثت می‌تواند مسئله چالش برانگیزی باشد اما در صورتی که مراحل و نکات ذکرشده در این مطلب را دنبال کنید می‌توانید این چالش‌ها را پشت سر بگذارید. اگر هم سئوالی دارید که پاسخش را در این مقاله نیافتید، با راه‌های ارتباطی مندرج در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حقوقی مهدی نائینی وکیل پایه یک دادگستری استفاده کنید.