شکایت چک برگشتی و مجازات آن

چک به معنای نوشته ای است که توسط آن پولی که در بانک دارید را برداشت یا به حساب شخص دیگری حواله می کنید. معنی چک از لحاظ حقوقی و در قانون اساسی بسیار کامل تر و تخصصی تر است.” برابر با ماده ۳۱۰ قانون تجارت: “چك نوشته ای است كه به موجب آن صادر كننده چك، کل و یا بخشی از وجوهی را كه نزد بانک دارد مسترد یا به دیگری واگذار می نماید. در واقع منظور از چک یک نوع اعتبار خاص مالی است که از طرف بانک به یک شخص حقیقی و یا حقوقی داده می شود اما متاسفانه این مفهوم مثل خیلی از مفاهیم دیگر در جامع ما آنطور که باید فهمیده نشد و از محل همین اعتبار که در قالب دسته چک های چند برگی به افراد داده می شود، مشکلات بزرگی به وجود آمده است که یکی از آنها چک برگشتی است.

بررسی قانون صدور چک

پس از بررسی مواد یک و دو و سه قانون صدور چک و تفسیر آن در مقاله پیش رو به بررسی ماده چهار و پنج قانون مذکور میپردازیم و ماده پنج مکرر نیز نظر به اینکه نکات بسیاری دارد در مقاله بعدی به آن خواهیم پرداخت.

ماده ۴ : هرگاه وجه چک به علتی از علل مندرج در ماده ۳ پرداخت نگردد بانک مکلف است بنابر درخواست دارنده چک فوراً غیر قابل پرداخت بودن آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه های که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر شده باشد علت یا علل عدم پرداخت را سریعاً قید و آن را امضا و مهر و به  متقاضی تسلیم نماید. به گواهینامه فاقد کد رهگیری و فاقد مهر شخص حقوقی در مراجع قضایی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی‌شود در برگ مزبور باید مطابقت یا عدم مطابقت امضای صادرکننده با نمونه امضای موجود در بانک در حدود عرف بانکداری از طرف بانک گواهی شود. بانک مکلف است به منظور اطلاع صادر کننده چک فورا نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است ارسال دارد، در برگ مزبور باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک نیز قید گردد.

این ماده نیز از موادی می باشد که در اصلاحیه سال ۱۳۹۷ به قانون صدور چک اضافه گردید و نکات مهمی در خصوص آن قابل ذکر است:

الف) پس از آنکه متصدی امور بانکی متوجه می شود که صادر کننده در حساب خود وجهی ندارد میبایست فوراً گواهی عدم پرداخت چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت نماید تا به اطلاع بانک مرکزی برسد که دارنده حساب دارای چک برگشتی بوده و به همه بانک‌های دیگر اطلاع داده شود که به او دسته چک جدید داده نشود.

ب) نکته دیگری که متاسفانه بانک‌ها هنوز از آن بی اطلاع میباشند دریافت کد رهگیری از سامانه یکپارچه بانک مرکزی می باشد که حتماً باید روی گواهی عدم پرداخت چک این کد رهگیری درج گردیده و به مهر و امضای شعبه مربوطه برسد.  در واقع کد رهگیری هر چک مانند کد ملی افراد جامعه می باشد که با درج آن در سیستم یکپارچه بانک مرکزی اطلاعات کامل دارنده حساب و صادر کننده چک و همچنین مشخصات چک برگشتی در اختیار بانک ها قرار خواهد گرفت.

موضوعاتی که بر اساس این ماده در گواهی عدم پرداخت باید ذکر شود، شامل مشخصات چک و همچنین کد ملی و تاریخ تولد و در صورت داشتن شماره شناسنامه درج شود علت یا علل عدم پرداخت نیز باید سریعاً در گواهی عدم پرداخت د رج گردد که به علت عدم موجودی بوده است و یا به علت عدم مطابقت امضا و یا اختلاف در مندرجات چک و نهایتاً گواهی عدم پرداخت می بایست به امضا و مهر صادرکننده گواهی برسد و به متقاضی تسلیم شود.

چک برگشتی چست و نحوه وصول آن چگونه است؟

صادر کننده‌ چک باید در تاریخی که در چک ذکر می‌کند به میزان مبلغ مندرج در برگه چک در بانک نیز اعتبار  داشته باشد وگرنه دارنده می تواند چک را برگشت بزند که هم از نظر جزایی و هم از نظر مدنی مسئولیت خواهد داشت. البته چک زمانی قابلیت تعقیب کیفری را دارد که بی وعده و به تاریخ روز باشد مثلا اگر چکی برای روز بعد از صدور تاریخ بخورد چون وعده دار است صرفا جنبه حقوقی دارد .لازم به ذکر است که اصل بر بی وعده بودن چک است بنابراین اثبات وعده دار بودن برعهده صادرکننده آن است. بنابراین در صورتی که صادر کننده چک در تاریخ مندرج در سند که همان تاریخ وصول چک است،مبلغی کمتر از مبلغ مندرج در چک داشته باشد، چک وی با مراجعه دارنده به بانک و مطالبه وجه، بلامحل یا چک برگشتی، محسوب می‌شود و گواهی عدم پرداخت صادر میشود.

بر اساس قانون در موارد زیر چک صادر شده بلامحل است و برای آن گواهی عدم پرداخت صادر می‌شود:

درصورتیکه در تاریخ صدور چک، موجودی کافی در حساب نباشد.

اگر صادرکننده چک بعد از صدورآن همه یا بخشی از وجه را از حساب خارج کند.

اگر صادرکننده بدون علت قانونی دستور عدم پرداخت صادر کند و از بانک بخواهد وجه را نپردازد.

اگر چک اشتباه صادر شده باشد و امضا صحیح نباشد یا قلم‌خوردگی داشته باشد.

اگر فرد با اطلاع از بسته بودن حسابش، چک صادر کند.

کد رهگیری چک

وجود کد رهگیری روی گواهی عدم پرداخت به قدری دارای اهمیت می باشد که در صورتی که بانک به این تکلیف خود عمل ننماید در مراجع قضایی چه برای اقدام کیفری و چه برای اقدام حقوقی و همچنین در مراجع اجرای ثبت نیز به چکی که فاقد کد رهگیری می باشد ترتیب اثر داده نمی شود. از دیگر مندرجات گواهی عدم پرداخت مطابقت یا عدم مطابقت امضای صادرکننده با نمونه امضای موجود در بانک می باشد همانطور که گفته شد متاسفانه بسیاری از بانک‌ها اطلاعی از قانون جدید چک نداشته و در خصوص تکلیف برای دادن کد رهگیری اظهار بی اطلاعی می نمایند لذا با در دست داشتن متن قانون و یا جستجو در اینترنت می توانید به ماده ۴ قانون صدور چک اشاره نموده و به مشاهده متصدی و یا معاون و یا رئیس شعبه برسانید و حتماً پس از دریافت گواهی عدم پرداخت در همان زمان کد رهگیری مربوط به چک را از بانک دریافت نموده و تاکید نمایید که ذیل کد رهگیری مهر شعبه و امضای صادر کننده گواهی عدم پرداخت درج گردد در غیر این صورت اگر چک شما در دفاتر خدمات قضایی نیز برای اقدام حقوقی یا کیفری پذیرفته شود حتماً در دادگاه حقوقی و کیفری به این موضوع ایراد گرفته و امکان رد دعوای شما وجود دارد.

متن ماده ۴ سابق جهت استحضار

ماده ۴:هرگاه وجه چک به علتی از علل مندرج در ماده ۳ پرداخت نگردد بانک مکلف است در برگ مخصوصی که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر شده باشد علت یا علل عدم پرداخت را صریحاً قید و آن را امضا و مهر نموده و به دارنده چک تسلیم نماید در برگ مذکور باید مطابقت امضا صادر کننده چک با نمونه امضا موجود در بانک در حدود عرف بانک داری و یا عدم مطابقت آن از طرف بانک تصدیق شود بانک مکلف است به منظور اطلاع صادر کننده چک فوراً نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است ارسال دارد در برگ مزبور باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک نیز قید گردد.

ماده ۵ قانون مذکور مقرر می دارد در صورتی که موجودی حساب صادر کننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد به تقاضای دارنده چک بانک مکلف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده چک با قید مبلغ دریافت شده پشت چک آن را به بانک تسلیم نماید، بانک مکلف است بنابر درخواست دارنده چک فوراً کسری مبلغ چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی وارد نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه های مشابه ماده قبل آن را به متقاضی تحویل دهد، به گواهی نامه فاقد کد رهگیری در مراجع قضایی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی شود و چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده بی‌محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای دارند چک جانشین اصل چک میشود.

در مورد این ماده نیز بانک مکلف است اعلامیه مذکور در ماده قبل را برای صاحب حساب ارسال نماید در خصوص این ماده و جهت درک بهتر آن مثالی ذکر می گردد، ممکن است صادر کننده، چکی به مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان صادر نموده باشد، دارنده چک در زمان مقرر در چک به بانک مراجعه نموده و متصدی امور بانکی اعلام می دارد که موجودی حساب ۱۵۰ میلیون تومان است  در این صورت دارنده چک می تواند درخواست کند که مبلغ موجود در حساب که همان ۱۵۰ میلیون تومان می باشد به وی پرداخت شود و بانک مکلف به این امر می باشد، اما تکلیف ۵۰ میلیون تومان باقی مانده چه می شود؟

بر اساس ماده مذکور بانک مکلف است که به تقاضای دارنده چک مبلغ موجود در حساب را به وی پرداخت نماید و در قبال آن دارنده چک با قید مبلغی که دریافت نموده است در پشت چک، چک را به بانک تسلیم می نماید، در این صورت با درخواست دارنده چک بانک مکلف است نسبت به مبلغ باقیمانده فوراً کسری مبلغ را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی وارد نماید  و از همان سامانه کد رهگیری مربوط به مبلغ باقیمانده را دریافت و در گواهینامه ها تسلیمی این کد را به دارنده چک تحویل دهد. چک صادره نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده بی محل محسوب میشود و گواهی بانک در این مورد برای دارنده چک به منزله جانشین اصل چک میباشد. این اقدام شایسته باعث میشود که دارنده چک حداقل به بخشی از مبلغ که حق قانونی وی میباشد برسد و از طرفی از طرح دعوای استرداد لاشه چک از جانب صادر کننده و ازدحام پرونده در مراجع قضایی نیز میکاهد.

طرح دعوای مطالبه وجه چک و یا شکایت صدور چک بلامحل موضوعی تخصصی و نیازمند داشتن تجربه و مهارت کافی جهت نگارش دادخواست و شکواییه میباشد همچنین پیگیری روند پرونده و شرکت در جلسات رسیدگی نیز نظر به اینکه نیاز به علم و دانش حقوقی دارد موضوعی تخصصی میباشد. مهدی نائینی وکیل دادگستری در تهران،  با داشتن مهارت این تضمین را به شما عزیزان میدهد که در صورت اعطای وکالت جهت پیگیری کار خود نتیجه مطلوب را در اسرع وقت برای شما بدست آورد.

چه زمانی می‌توان چک را برگشت زد؟

وصول چک برگشتی مسئله‌ای است که شاید در ابتدا آن‌قدر مشکل به نظر بیاید که فرد از پیگیری آن سر باز زند. در صورتی‌که با آشنایی از قوانین آن و مشورت با وکیل دادگستری متخصص در زمینه چک برگشتی به راحتی می توان از سه طریق کیفری،‌ حقوقی و ثبتی آن را مطالبه کرد. گاه به دلیل طولانی شدن شکایت حقوقی و پیچ و خم‌های آیین دادرسی مدنی،‌ تعقیب کیفری بیشتر مورد اقبال قرار می‌گیرد. البته صدور چک بی‌محل، خود، جرم است و به همین خاطر مجازات‌هایی مطابق با آن در قانونی مجزا، تحت عنوان ” قانون صدور چک ” به تصویب رسیده است.

انواع چک

قانون صدور چک، انواع این سند را بیان کرده و به توضیح هر یک پرداخته است. در واقع به جز چک‌های رایجی که بسیاری از افراد از آن در خرید و فروش و مبادلات خود استفاده می‌کنند،که از نوع چک عادی‌ست، اقسام دیگری از آن توسط قانون تعریف شده است که عبارت‌اند از:

چک عادی: چکی است که اشخاص عهده بانک‌ ها به حساب جاری خود، صادر و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد. این نوع چک، رایج‌ترین مدل چک است که اکثرا افراد در مبادلات روزانه خود از آن استفاده می‌نمایند.

چک تایید شده: چکی است که اشخاص عهده بانک ‌ها به حساب جاری خود،صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن تایید می‌شود.این نوع چک ها مانند چک عادی هستند ولی از اعتبار بیشتری نسبت به آن‌ها برخوردارند. چرا که بانک مبلغ آن را تایید کرده و در صورت خالی بودن حساب، مبلغ را به دارنده می‌پردازد.

چک تضمین شده: چکی است که توسط بانک به عهده‌‌ همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود.این نوع چک در بین افراد اصطلاحا به چک رمز دار شناخته می‌شود. این چک توسط بانک صادر می‌شود و از لحاظ ساختار مانند چک تایید شده است و از جمله انواع چک بانکی به‌شمار می‌رود.

چک مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می‌گردد.این چک جایگزین خوبی برای حمل پول در سفرهای تجاری و بازرگانی به شمار می‌روند و امنیت بالایی نسبت به پول نقد دارد.

چک وعده‌دار چیست؟

اصل این است که چک در تاریخ روز صادر شود، چرا که فلسفه استفاده از چک آسان شدن پرداخت و عدم حمل پول بوده و در قانون نیز همین مورد در نظر گرفته شده است.اما آنچه در عرف وجود دارد و علت تمایل افراد جهت داشتن دسته چک پرداخت چک وعده‌دار یا همان مدت‌‌دار است.در واقع هنگامی که در یک معامله خریدار بخواهد، وجه معامله را به صورت مدت دار بپردازد، می‌تواند از چک استفاده کند.صدور چک وعده‌دار باعث می‌شود، چک وصف کیفری خود را از دست بدهد،و قابلیت شکایت از چک وجود نداشته باشد. این در حالی‌ست که همان طور که بیان شد،بسیاری از چک‌ها به‌صورت مدت دار، صادر می‌شوند.در این وضعیت چگونه می‌توانند در صورت برگشت خوردن چک حقوق خود را پیگیری نمایند؟

تفاوت چک حقوقی و چک کیفری چیست؟

چک کیفری با رجوع به دادسرا و تنظیم شکایت کیفری قابل پیگیری است و می‌توان وجه چک و خسارت را از این طریق مطالبه کرد. در چک کیفری صادرکننده چک بلامحل متهم شناخته می‌شود و اگر نتواند وثیقه‌ای برای قرار تامین ارائه کند، زندانی می‌شود. علاوه بر این به جرم صدور چک بلامحل ممکن است تا دوسال به حبس محکوم شود،اما چک حقوقی مزایای چک کیفری را ندارد و دارنده آن باید به دادگاه حقوقی رجوع کند و دادخواست بدهد و وجه چک و خسارات آن را درخواست کند. صادرکننده چک حقوقی به حبس محکوم نمی‌شود مگر اینکه در نهایت امر به علت عدم پرداخت محکوم به جلب شده و به زندان برود. در حقیقت مطالبه وجه چک کیفری ساده‌تر و سریع‌تر از چک حقوقی است زیرا وصول چک حقوقی آیین دادرسی پیچیده‌ای دارد.

البته این‌گونه نیست که با حقوقی‌شدن چک امکان پیگیری برای دریافت مطالبه وجود نداشته باشد و اغلب تصور می‌کنند چکی که حقوقی می‌شود از اعتبار افتاده و بی‌ارزش است. درحالی‌که این‌گونه نیست. در چک‌های حقوقی فقط صادرکننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست اما می‌توان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده را کرد و دادگاه نیز حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد، مگر آن‌که با دفاعیات خوانده (صادرکننده) ثابت شود که به‌طورکلی طلبی وجود ندارد.

قوانین جدید چک برگشتی

متن قانون جدید صدور چک به شرح زیر است که چند تغییر مهم نسبت به قانون قبلی داشته است.

1-پرداخت مبلغ موجود در حساب به دارنده چک

بر اساس قوانین تصویب شده جدید چک، در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارنده چک، بانک موظف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده باید مبلغ دریافت‌شده را پشت چک قید، و آن را به بانک تسلیم نماید.

2-پرداخت وجه چک از سایر حساب‌های صاحب‌ حساب

به تازگی مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی بخشنامه‌ای به نظام بانکی ابلاغ کرده که بر مبنای آن، پرداخت وجه چک از سایر حساب‌های دارای موجودی شخص صادرکننده چک امکان پذیر شده است که البته در این رابطه باید منتظر اظهار نظر رسمی بانک مرکزی بود؛ اما بر اساس این دستورالعمل در صورت کافی نبودن موجودی حساب صادرکننده چک، بانک موظف است از سایر حساب های صادر کننده وجه چک را به ‌ترتیب اولویت از:

• حساب جاری
• حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز
• حساب سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت
• حساب سرمایه‌گذاری بلندمدت
• همچنین مسدود کردن کلیه حساب‌ها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده به‌ میزان مبلغ چک هستند.

مجازات چک برگشتی چیست؟

بر اساس قوانین چک برگشتی که در قانون صدور چک بیان شده است، در مواردی، صدور چک برگشتی یا همان بلامحل را جرم اعلام شده و برای آن مجازات تعیین کرده است.

ماده 7 این قانون مقرر میدارد:

چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ده میلیون ریال ( 10.000.000) باشد به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم خواهد شد.

چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ده میلیون ریال ( 10.000.000)ریال تا پنجاه میلیون ( 50.000.000) ریال باشد از ۶ ماه تا یکسال حبس محکوم خواهد شد.

چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از پنجاه میلیون ( 50.000.000 ) ریال بیشتر باشد به حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد و در صورتیکه صادرکننده چک اقدام به اصدار چک های بلامحل نموده باشد مجموع مبالغ مندرج در متون چک ها ملاک عمل خواهد بود.

هزینه وکیل برای چک برگشتی

هزینه وکیل برای چک برگشتی بر اساس هر پرونده و هرچکی متفاوت است. معمولا هزینه وکیل به سابقه کاری او و میزان تخصص و مهارتش بستگی دارد. ممکن است مبلغ چک هم در این هزینه تاثیرگذارباشد و با بالا رفتن مبلغ آن، هزینه وکیل هم بیشتر شود.

نکته نهایی

دعاوی چک از حساسیت بالایی برخوردار هستند. اگر به درستی عمل نشود ممکن است خسارت‌های مالی بزرگی به افراد وارد شود. در همین راستا بسیار مهم است که برای پیگیری چک و مطالبه وجه آن حتما از یک وکیل پایه یک دادگستری خبره و با تجربه در حوزه چک مشورت و کمک بگیرید. بهترین وکیل دعاوی چک وکیلی است که با دانش و شناختی که از قوانین چک و رویه قضایی دادگاه‌ها دارد می‌تواند به خوبی از حقوق موکل خود دفاع کند.