مهم‌ ترین اقدامات در مرحله اجرای چک‌ های صیادی

یکی از مشکلاتی که دارندگان چک‌های صیادی با آن مواجه هستند چک‌های بلامحلی است که به دلیل خالی بودن حساب صادرکننده در سررسید مقرر وصول نمی‌شوند. در نتیجه آن‌ها مجبورند این چک‌‌ها را به اجرا بگذارند. اما اجرا گذاشتن یا مطالبه چک فرایندی است پیچیده. به خصوص که تغییراتی هم در سالیان اخیر در قانون چک ایجاد شده که بسیاری از افراد از آن‌ها‌ ‌بی‌اطلاعند. در این مقاله ضمن اینکه به این تغییرات خواهیم پرداخت، شما را با مهم‌ترین اقدامات در مرحله اجرای چک‌های صیادی آشنا خواهیم کرد.

چک صیادی چیست؟

بر اساس ماده 6 قانون اصلاحی صدور چک، بانک‌ها برای ارائه دسته چک به مشتریان خود باید از طریق سامانه صدور یکپارچه دسته‌چک بانک مرکزی اقدام کنند. بنابراین از سال 1396 تمامی بانک‌ها موظف شدند که چک را از راه سامانه صدور یکپارچه دسته چک موسوم به «صیاد» صادر کنند. هر برگ چک صیادی یک شناسه 16 رقمی دارد که در سامانه صیاد ثبت شده. برای هر برگ از این چک‌ها باید اطلاعات کامل چک و مشخصات صادرکننده و دارنده در سامانه ثبت شود در غیر این صورت چک صادره فاقد اعتبار سند تجاری است و صرفا سندی عادی محسوب می‌شود. ظهرنویسی چک نیز برای تمام چک‌های صیادی ممکن است اما ظهرنویسی باید در سامانه صیاد به ثبت برسد. در نتیجه یکی از نکات مهم در مورد چک‌های صیادی عدم امکان صدور در وجه حامل است.

توجه: چک‌های سابق و قدیمی که نیاز به ثبت در سامانه صیادی نداشتند، تابع قوانین زمان خود هستند. این قوانین شامل قانون تجارت، اصلاحیه قانون تجارت، قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵ و به خصوص اصلاحیه قانون صدور چک مصوب ۱۳۸۲ می‌شوند. در صورتی که چک بی‌محلی در اختیار دارنده باشد، طبق قوانین سابق دو راه پیش روی اوست. یکی آنکه چک را به دادگاه ببرد و از طریق گرفتن حکم قطعی، آن را به اجرا بگذارد و دوم آنکه چک را (در صورتی که شرایط خاص خود را داشته باشد) از طریق اداره ثبت اسناد به اجرا بگذارد.

دعوای مطالبه وجه چک

طرح دعوا: پس از برگشت چک، با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی دادخواست تنظیم کنید. در شعبه رسیدگی، قاضی به دفاعیات طرفین استماع می‌کند و به نفع خواهان یا خوانده رای صادر می‌کند.

تجدیدنظرخواهی: در صورت اعتراض به رای، می‌توانید تجدیدنظرخواهی کنید. مهلت تجدیدنظر 20 روز برای مقیمان ایران و 2 ماه برای خارج از ایران است.( وکیل باید دلایل قانونی برای تجدیدنظرخواهی ارائه دهد.)

توجه: دادگاه تجدید نظر به جهات تجدیدنظرخواهی و صحت آنها رسیدگی می‌کند. اسقاط حق تجدیدنظرخواهی با توافق کتبی طرفین امکان‌پذیر است. در بیشتر موارد تجدیدنظرخواهی بدون تشکیل جلسه رسیدگی انجام می‌شود. داشتن وکیل در مرحله تجدیدنظر بسیار حائز اهمیت است.

نحوه وصول وجه چک‌ های صیادی بی‌ محل (اجرا گذاشتن چک)

بر اساس ماده ۲۳ قانون جدید چک، دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهی عدم پرداخت، از دادگاه صالح تقاضای صدور اجراییه کند. دادگاه در صورت وجود شرایط زیر علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجراییه صادر می‌نماید:

الف) در متن چک، وصول وجه منوط به تحقق شرطی نشده باشد.

ب) در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهد صادر شده.

ج) گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده ۱۴ این قانون و تبصره‌های آن صادر نشده باشد.

در ادامه این ماده آمده است که اگر بدهکار ظرف ۱۰ روز، بدهی خود را به دارنده چک نپردازد، مطابق قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی با او برخورد می‌شود. پس می‌توان گفت طبق شرایط پیش‌بینی‌شده در قانون جدید، در صورتی که چک وصول نشود یا کسری موجودی داشته باشد، دارنده چک می‌تواند از بانک تقاضای صدور گواهی‌ عدم‌ پرداخت یا کسری موجودی کند و بانک مربوطه مکلف است اطلاعات کامل چک را در سامانه چک‌های برگشتی بانک مرکزی ثبت کند و کد رهگیری را بر روی گواهی‌‌ مذکور قید کند.

سپس دارنده باید با گواهی عدم پرداخت و چک برگشتی به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواستش را ثبت کند. یعنی از دادگاه صالح (محل اقامت صاحب حساب یا محل برگشت چک) بدون دریافت حکم و قطعیت آن، درخواست صدور اجراییه نماید. تفاوت اصلاحات قانون جدید چک با قوانین سابق در همین بخش است زیرا در قانون جدید، نیازی به صدور حکم قطعی درباره چک نیست.

پس از درخواست صدور اجراییه، پرونده به دادگاه ارجاع می‌شود و قاضی مکلف است چک را بررسی و علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجراییه صادر کند. (البته در صورتی که در متن چک، وصول وجه آن مشروط به شرطی نشده باشد یا عنوان بابت تضمین انجام معامله یا تعهد ذکر نشده باشد یا گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت مقرر در قانون چک صادر نشده باشد.)

در صورتی که صادرکننده چک ظرف مدت ۱۰روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، بدهی خود را نپردازد (یا با دارنده چک توافقی انجام ندهد و یا برای اجرای حکم مالی معرفی نکند)، دارنده باید از طریق اجرای احکام دادگستری، پرونده اجرایی تشکیل دهد و اجراییه را طبق قانون به اجرا بگذارد. در این مرحله توقیف اموال صادرکننده یا صدور حکم جلب برای تسویه وجه چک امکان‌پذیر است.

توجه: پس از اینکه مدیر دفتر اجرای احکام، اوراق صدور اجراییه را دریافت کرد و پرونده اجرایی تشکیل داد، ظرف ۱ یا ۲ روز آینده پیامکی تحت عنوان ثبت پرونده در واحد اجرای احکام دریافت می‌کنید. پس از دریافت پیامک باید از واحد اجرای احکام نوبت بگیرید و جهت توقیف اموال در شعبه اجرای احکام حاضر شوید تا درخواست استعلام اموال به صورت قانونی و از طریق صدور نامه برای بانک مرکزی و یا شعب بانک‌هایی که مد نظر دارید انجام شود. همچنین استعلام از پلیس راهور، اداره ثبت اسناد و املاک و سازمان بورس (در صورتی که صادرکننده سهامی دارد) نیز باید انجام شود.

نحوه صدور اجراییه چک صیادی

یکی از مزایای مهم چک صیادی نسبت به چک‌های قدیمی این است که در صورت عدم وصول چک صیادی در تاریخ سررسید، می‌توان با مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت (بدون طرح دعوای مطالبه وجه چک و تشکیل جلسه رسیدگی و طی کردن فرایند دادرسی)، نسبت به صدور اجراییه و مطالبه وجه چک اقدام کرد.

صدور اجراییه برای مطالبه وجه چک صیادی به دو صورت امکان‌پذیر است :

• از طریق اجرای ثبت
• از طریق واحد اجرای احکام

برای صدور اجراییه به دو روش بالا، باید ابتدا به بانک محال علیه (بانک محل پرداخت وجه) مراجعه و گواهی عدم پرداخت را دریافت کرد. در گواهی صادره باید کد رهگیری صادره از سوی سامانه صیاد نیز درج شده باشد.

صدور اجراییه چک صیادی از طریق اداره ثبت

برای انجام اجراییه چک از طریق اجرای ثبت باید با مراجعه به اداره ثبت، فرم درخواست اجراییه را تکمیل کرد. پس از تشکیل پرونده ابلاغیه‌ای برای صادرکننده چک فرستاده می‌شود و او فرصت دارد ظرف مدت ده روز پس از تاریخ ابلاغ، مبلغ چک را به حساب معرفی‌شده از سوی اجرای ثبت واریز کند. چنانچه صادرکننده چک، در این مدت مبلغ را پرداخت نکند فرایند استعلام و توقیف اموال او آغاز خواهد شد. در صورت شناسایی و توقیف اموال، پرونده به واحد اجرای اسناد رسمی ارجاع داده می‌شود و اموال پس از ارزش‌گذاری، به مزایده گذاشته می‌شوند.

 

معمولا پیگیری از طریق اجرای ثبت سریع‌تر از دادگاه به نتیجه می‌رسد که البته شاید در تهران این موضوع به دلیل حجم بالای پرونده‌ها، صادق نباشد. همچنین با اقدام از طریق اجرای ثبت، لاشه چک نزد اجرای ثبت باقی می‌ماند و در نتیجه طرح سایر دعاوی، ممکن نیست.

توجه: چک‌های صادره جهت ضمانت و یا چک‌هایی که صادرکننده آن به بانک محال علیه، دستور عدم پرداخت چک را داده و یا چک‌هایی که وصول آن مشروط شده از طریق اجرای ثبت قابل پیگیری نیستند و امکان صدور اجراییه مستقیم چک برای آن‌ها وجود ندارد. در این شرایط، دارنده چک باید با طرح دعوای مطالبه وجه چک و فرایند دادرسی، وجه آن را مطالبه کند.

صدور اجراییه از طریق دادگاه

برای صدور اجراییه چک از طریق دادگاه، باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرد. پس از ثبت صدور اجراییه، دادخواست به مرجع قضایی مربوطه ارجاع می‌شود. در آنجا چنانچه مدارک کامل باشد، بدون جلسه رسیدگی، اجراییه صادر شده و به صاحب حساب ابلاغ می‌شود. بعد ده روز از تاریخ ابلاغ می‌توان به شعبه مراجعه و تقاضای ارسال پرونده به واحد اجرای احکام را ارائه کرد. بعد از تشکیل پرونده اجرایی و فرایند استعلام، اموال صاحب حساب توقیف می‌شود.

توجه: با اقدام از طریق دادگاه، اموالی را که دارای سند رسمی نیستند نیز می‌توان توقیف کرد و به مزایده گذاشت (مثلا خانه و زمین‌های قولنامه‌ای). همچنین اقدام علیه ضامن و ظهرنویسان چک هم تنها با طرح دعوی در دادگاه امکان‌پذیر است و از طریق ثبت، صرفا می‌توان اموال صادرکننده چک را توقیف کرد.

سریع ترین راه وصول چک

• سریع ترین راه وصول چک، مراجعه به دایره اجرای ثبت است.
• در صورت وجود اموالی متعلق به صادرکننده، توقیف و مزایده آنها انجام می‌شود.

انتخاب بهترین روش وصول چک

انتخاب روش مناسب برای وصول چک به موقعیت صادرکننده و دارنده چک بستگی دارد.

مزایای هر روش به شرح زیر است:

کیفری: سرعت بالا، اهرم فشار برای پرداخت، مناسب برای افراد نگران موقعیت اجتماعی

حقوقی: امکان توقیف اموال پس از صدور رای، مناسب برای چک های با سابقه گذشته از مهلت کیفری

اجرای ثبت: ممنوع الخروجی و توقیف سریع اموال، مناسب برای جلوگیری از انتقال اموال توسط صادرکننده

اهمیت دریافت کد رهگیری در گواهی عدم پرداخت چک

زمانی که برای مطالبه وجه چک به بانک مراجعه می‌کنید در صورتی که موجودی حساب کافی نباشد باید از کارمند بانک بخواهید که چک را برگشت بزند و کد رهگیری چک را در گواهی عدم پرداخت درج کند. حتی اگر گواهی عدم پرداخت صادر شد و فاقد کد رهگیری بود مجددا به بانک مراجعه کنید و از متصدی امور بانک بخواهید که کد رهگیری چک را ذیل گواهی عدم پرداخت درج کند و امضا و مهر شعبه را پای گواهی بزند. در صورتی که کد رهگیری چک را دریافت نکنید امکان صدور اجراییه مستقیم برای چک وجود ندارد. ثبت درخواست صدور اجراییه از طریق سامانه خدمات قضایی و درخواست مستقیم صدور اجراییه، از طریق کد رهگیری چکی که از طریق بانک صادر شده انجام می‌شود. اگر آن کد را نداشته باشید، امکان ثبت چنین دادخواستی اصلا وجود ندارد. پس شما باید حتما این کد را از بانک بگیرید و از متصدی بخواهید پای گواهی عدم پرداخت را مهر و امضا کند. پس از ورود کد، درخواست اجراییه ثبت و پرونده از طریق سیستم به دادگاه ارجاع می‌شود و نهایتا اجراییه ظرف ۱۰ روز تا ۲ هفته صادر خواهد شد.

مراحل اجرای چک و وظایف محکوم علیه پس از صدور اجراییه

پس از ابلاغ اجراییه به محکوم علیه، او موظف است:

• در 10 روز:
  • مفاد اجراییه را اجرا کند.
  • ترتیبی برای پرداخت محکوم به بدهد.
  • مالی معرفی کند که از آن طلب خود را وصول کنید.
  • صورت جامع دارایی خود را به قسمت اجرای احکام تسلیم کند.
• در صورت عدم پرداخت در صورت تمکن داشتن، ظرف 3 سال بعد از انقضای مهلت، به حبس از 61 روز تا 6 ماه محکوم می‌شود.

محکوم له می‌تواند به جای محکوم علیه، مالی معرفی کند و در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، اموال محکوم علیه را توقیف کند.

محکوم علیه می‌تواند بعد از ابلاغ اجراییه، اموال خود را برای تامین محکوم به معرفی کند و پس از پرداخت تمام یا قسمتی از بدهی، تقاضای رفع توقیف اموال خود را بدهد.

در خصوص توقیف اموال:

• اموال منقول و غیرمنقول توقیف می‌شود.
• در صورت ادعای شخص ثالث، توقیف به تعویق می‌افتد.
• اگر اموال خارج از محل سکونت باشند، باید دلایل کافی برای توقیف وجود داشته باشد.
• در صورت بسته بودن محل، با حضور مامور و نماینده دادستان باز می‌شود.
• از اموال منقول صورت برداری دقیق می‌شود.

توجه: عدم معرفی اموال یا صورت خلاف واقع از دارایی، جرم محسوب می‌شود. محکوم له می‌تواند طریق اجرای حکم را به دادگاه ارائه دهد. دادورز پس از وصول محکوم به، آن را به محکوم له تسلیم می‌کند. در صورت عدم دسترسی به محکوم علیه، مراتب به دادگاه صادرکننده اجراییه اعلام می‌شود.

اجرای چک در چه شرایطی متوقف می‌شود؟

پروسه اجرای چک باید کاملا قانونی پیش برود در غیر این صورت صادرکننده می‌تواند نسبت به آن شکایت کند و جلوی عملیات اجرایی را بگیرد. در موارد زیر حق صادرکننده برای شکایت و توقف اجرا محفوظ است:

• اگر چک مشروط، تضمینی یا مفقودشده باشد.
• چک از طریق جرایمی همچون کلاهبرداری یا خیانت در امانت به دست آمده باشد.
• اجراییه یا عملیات اجرایی فاقد وجاهت قانونی باشند یا تشریفات عملیات اجرایی مطابق قوانین و مقررات ثبتی رعایت نشده باشد.

در این صورت صادرکننده چک باید دعوای ابطال و توقف عملیات اجرایی را در همان مرجع صادرکننده اجراییه مطرح کند. همزمان با دادخواست و در صورت تودیع خسارت احتمالی به صندوق دادگستری، تقاضای دستور موقت مبنی بر توقف عملیات اجرایی نیز امکان‌پذیر است. در صورتی که دلیل ارائه شده مستند به سند رسمی باشد یا اینکه صادرکننده یا قائم مقام قانونی ادعای مفقودشدن چک را مطرح کنند و مرجع قضایی دلایل آن‌ها را بپذیرد، توقف عملیات اجرائی بدون أخذ تأمین، صادر خواهد شد.

توجه: شکایت باید نسبت به طرف درخواست‌دهنده اجراییه انجام شود نه اداره ثبت یا دفترخانه تنظیم‌‌کننده اجراییه. همچنین اعتراض باید با تنظیم دادخواست و رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی صورت گیرد و هزینه‌های دعاوی مالی (درصدهای قانونی) نیز پرداخت شود.

نکاتی که باید در مورد صدور اجراییه چک‌ های صیادی بدانید

در ارتباط با صدور اجراییه برای چک‌های صیادی نکاتی وجود دارد که اکثرا از آن‌ها اطلاعی ندارند و برای همین در هنگام مواجهه با چنین مشکلی دچار سردرگمی مضاعفی می‌شوند. برخی از مهم‌ترین نکاتی که باید در خصوص اجراییه چک‌های صیادی بدانید عبارتند از:

• تقاضای صدور اجراییه طبق قانون جدید چک «دعوا» محسوب نمی‌شود. بنابراین صدور قرار تامین خواسته و دستور موقت قبل از درخواست اجراییه و یا ضمن آن ممکن نیست.
• صرف نظر از مبلغ چک (کمتر از بیست میلیون تومان یا بیشتر) مرجع صالح صدور اجراییه درباره چک‌های برگشتی دادگاه است نه شوراهای حل اختلاف. (در چک های قدیمی در صورتی که مبلغ ۲۰ میلیون تومان و بالاتر بود، دادگاه حقوقی به پرونده رسیدگی می‌کرد و اگر مبلغ آن کمتر از ۲۰ میلیون تومان بود به شورای حل اختلاف ارجاع می‌شد.)
• اجراییه طبق ماده ۲۳ قانون جدید چک تنها علیه صادرکننده و صاحب حساب قابل صدور است و برای سایر مسئولین (مثلا ضامن‌ها و پشت‌نویسان) تنها می‌توان از طریق دریافت حکم از مرجع قضایی اقدام کرد.
• برای چک‌های جدید، صدور اجراییه فقط نسبت به اصل مبلغ چک مقدور است و برای خسارت تاخیر تادیه باید دادخواستی تقدیم دادگاه کرد و پس از دریافت حکم، خسارت تاخیر را وصول کرد.

نحوه اجرای چک برگشتی توسط وکیل

پروسه اجراگذاشتن و وصول وجه چک صیادی پروسه‌ای زمان‌بر و طاقت‌فرساست. بعلاوه پیگیری‌های بعد از صدور اجراییه نیز اهمیت زیادی دارند چرا که واحدهای اجرای احکام بسیار شلوغند و توقیف اموال ممکن است ماه‌ها طول بکشد و در این مدت صادرکننده چک بلامحل اموالش را انتقال دهد. بنابراین پس از صدور اجراییه، توقیف اموال باید سریعا به جریان بیفتد. در صورت نیاز به مشاوره حقوقی برای سرعت بخشیدن به روند اجرای چک‌های صیادی، می‌توانید با راه‌های ارتباطی معرفی‌شده در سایت تماس بگیرید و از مشاوره حقوقی مهدی نائینی، وکیل پایه‌یک دادگستری استفاده کنید.